— Дасціпныя хлопцы. Не здагадваўся, што па начах вам не спіцца.
— Не спіцца, — сказаў я. — Бачылі, як каля вашай палаткі ваўкі грэліся.
Вядома, хацеў сказаць, што бачылі, як воўчыя вочы свяціліся. А выйшла: ваўкі грэліся. Надта хваляваўся.
Піліп Макаравіч аж за жывот схапіўся, як пачуў, што ваўкі грэліся.
— Ой, не магу! Не магу! Паўтары, хлопча. Я, зусім разгубіўшыся:
— Каля вашай палаткі… Каля вашай палаткі ваўкі грэліся.
— Ой, не магу! Не магу! Паўтары. Яшчэ раз паўтары.
Я моцна сціснуў губы. Што, калі зноў выйдзе: ваўкі грэліся? Лепей трымаць рот на замку.
— Паўтары. Ха-ха-ха… Паўтары, — рагатаў Піліп Макаравіч.
— Антон хацеў сказаць, што ноччу мы бачылі, як каля вашай палаткі нейкія агні свяціліся. Падумалі, што ваўкі вачыма зыркалі,— дапамог мне Васіль.
Піліп Макаравіч перастаў смяяцца. Нейкую хвіліну моўчкі глядзеў на нас.
«Усё-ткі прышчамілі хвост, — падумалася. — Пра ваўкоў не жадаеш расказваць. А як схлусіць, не ведаеш».
Я ступіў уперад, рукі заклаў назад і, узняўшы галаву, што артыст-лаўрэат на сцэне:
— Каля вашай палаткі ваўкі грэліся.
Вы, пэўна, падумалі, што на гэты раз я вырашыў пажартаваць. Не. Сам не ведаю, чаму так выходзіла. Як на злосць.
— Ой, хлопча! — усміхнуўся Піліп Макаравіч. — Гэта лісты тытуню свяціліся.
— Лісты тытуню? — усклікнуў Васіль.
— Растлумачу, — сказаў Піліп Макаравіч. — Есць такое паняцце, як генная інжынерыя. І сёння яна мае вялікія дасягненні. Што, напрыклад, трэба зрабіць, каб лісты тытуню свяціліся? Ген светляка ўманціраваць у генетычны апарат звычайнага тытуню. Пасля спецыяльнай апрацоўкі ягоныя лісты стануць свяціцца, нібы вялізныя светлякі.
Я мала зразумеў з таго, што сказаў Піліп Макаравіч. Генная інжынерыя… Генетычны апарат… Ген светляка… Усё гэта было для мяне як кітайская грамата. Але я зразумеў галоўнае. Ніякіх ваўкоў каля палаткі не было. Піліп Макаравіч вучоны. Вялікі вучоны. Не кожны зробіць так, каб лісты тытуню свяціліся.
«А што, калі папрасіць яго, каб гэткія лісты і ў нашай вёсцы на тэлеграфных слупах павесіў. Замест лямпачак, — мільганула ў галаве. — Прачнуліся б людзі, а па ўсёй вёсцы агні свецяцца. Вось радасць была б! Радасць? А калі б хто-небудзь, як мы з Васілём, падумаў, што на тэлеграфныя слупы ваўкі пазалазілі? Што было б? Хтосьці без аглядкі з вёскі ўцякаў бы. І смелы, канешне, знайшоўся б. Яшчэ стрэльбу схапіў бы. Бабахаў бы па лісцях, пакуль патроны не скончыліся б. Лепей, каб вечарам павесіў, каб усе бачылі. Можна было б і аб'яву напісаць. Прыкладна так: «Паважаныя вяскоўцы. Сёння вечарам вядомы вучоны-лесавод на тэлеграфныя слупы павесіць лісты тытуню, якія свецяцца». І ўнізе вялікімі літарамі: «Давераная асоба вучонага-лесавода Антон». Прачыталі б людзі, узрадаваліся б. Як у нас бывае? Электрычную лямпачку павесяць — праз дзень нехта каменем разаб'е. А ліст тытуню каменем не разаб'еш».
Хацеў папрасіць, ды язык не павярнуўся. Я глядзеў на Піліпа Макаравіча як на добрага чараўніка. Такога чараўніка, які выканае не толькі тры казачныя жаданні, а ўсе-ўсе жаданні, якія ў цябе ёсць. Я верыў яму. Кожнаму слову верыў.
А вось Васіль думаў інакш. Ен прыжмурыў вочы і прагаварыў:
— Лісты замест ліхтароў? Штосьці не верыцца.
— Пакажу, калі не верыцца, — сказаў Піліп Макаравіч.
— І пакажаце, як вадкасць піць, якая шыпіць і булькае?
Што ж ён на гэта скажа? Вось каб сказаў, што ён не толькі вучоны, але і фокуснік. Абавязкова папрасіў бы, каб і мяне розным фокусам навучыў. Хадзіў бы па вёсцы і ўсім-усім незвычайныя фокусы паказваў бы. Спярша тату паказаў бы. Не, маме… Прыйшла б мама ў хату, а я непрыметна махнуў бы рукавом — певень на стале. Ходзіць сюды-туды: «Ко-ко-ко…» Мама ў крык: «Чаго пеўня прынёс? Злаві, хутчэй злаві, пакуль шыбы ў вокнах не павысаджваў». Я ёй тады: «Мама, не бойся. Гэта фокус». Махнуў бы рукавом — няма пеўня. Мама абняла б мяне: «Ах ты, мой фокуснік! Як ты напалохаў мяне!» Пасля пабег бы на двор, тату сустрэў бы. Тата мне: «Антон, прынясі вады». Я знарок: «Прынясу-у-у…» Тата ўзлаваўся б: «Цяпер прынясі. Каму кажу?» Я раз рукавом — вядро перад татам стаіць. Махнуў яшчэ раз — вядро — скок-скок — і пабегла. Тата наўздагон за ім: «Куды? Куды?» Спыніў бы тату: «Не даганяй. Гэта фокус». Паважаў бы пасля мяне тата, яшчэ як паважаў бы!
Чаму маўчыць Піліп Макаравіч? «Ну, хутчэй. Кажыце хутчэй», — карцела крыкнуць.
А ён чамусьці пытаецца:
— Ці чыталі вы, што з выкарыстаных піўных дражджэй вырабляюць харчовыя і лекавыя прэпараты?
— Не, — сказаў я.
— Не, — сказаў Васіль.
— Шкада, што не чыталі. Тады многае зразумелі б. Булён, прыгатаваны з выкарыстаных піўных дражджэй, смакам нагадвае мяса з грыбамі.
— У пакетах быў той прэпарат, які вырабілі з выкарыстаных піўных дражджэй? — усклікнуў Васіль.
— Харчовы прэпарат, але іншы, — сказаў Піліп Макаравіч. — Яго я сам вынайшаў.
— Гэты прэпарат можна смела есці? — пацікавіўся я.
— Я з'еў і жывы, — усміхнуўся Піліп Макаравіч. — Гэты харчовы прэпарат вельмі каларыйны. Адной порцыі на тры дні хапае. Тры дні можна і не есці, і не піць. Калі пажадаеце, то сёння пачастую.
Пачастуе — тры дні не буду есці. Цэлых тры дні! А ці спадабаецца гэта маме? Здараецца, яна дзесяць раз на дзень паўтарае: «Ідзі есці. Ідзі есці. Калі набегаешся?» А бывае, стаіць каля пліты і бурчыць: «Надакучыла. Кожны дзень вары, вары, выдумляй нешта новае…» Так, невядома, ці спадабаецца.
Я ўявіў вадкасць, якая шыпіць, булькае. Стала не па сабе.
— Мне не хочацца. Як-небудзь пражыву, — кажу Піліпу Макаравічу.
А Васіль:
— Мяне пачастуйце.
Быццам з галоднага краю. Выскачыў як Піліп з канапель. І не баіцца. Эксперыментатар… Піліп Макаравіч усміхнуўся:
— Добра, хлопча. Прыйдзем на паляну, і пачастую.
Гома сапіенс
Як стала вядома, мы з Васілём беглі зусім не ў той бок, дзе была палатка. Добра, што Піліп Макаравіч убачыў. Інакш залезлі б у такія нетры, што невядома, як адтуль выбраліся б.
Цяпер былі спакойныя. З лесаводам-вучоным у лесе, канешне, не заблудзімся. Я вачэй з яго не спускаў, кожнае слоўца лавіў, каб міма вушэй не прапусціць. Такога, як Піліп Макаравіч, я яшчэ не страчаў.
Ідзём, значыць, а ён на пень паказвае.
— Жывы пень. Адзначце, хлопцы.
— Хіба ёсць жывыя пні? — не паверыў Васіль. — Калі дрэва зрэжуць, то і пень перастае расці. Ен гніе, разбураецца.
— Адзін гніе, а другі расце, — сказаў Піліп Макаравіч. — Карані жывых пнёў перапляліся, зрасліся з каранямі іншых дрэў. Адтуль яны бяруць раствораныя пажыўныя рэчывы. Таму і жывуць, развіваюцца.
Сапраўдны вучоны. Сапраўдны лесавод. Для мяне, напрыклад, усе пні аднолькавыя. Пень ды пень. Ен жа бачыць, які расце, які хутка згіне, разбурыцца. І нам адкрыў вочы.
— Піліп Макаравіч, вы вынайшлі прэпарат, які шыпіць і булькае, — пачаў я.
Піліп Макаравіч перапыніў мяне:
— Я вынайшаў харчовы прэпарат.
— Ну, харчовы прэпарат. А яшчэ што-небудзь новенькае прыдумалі?
— Прыдумаў. Калі так сказаць, вывеў.
— Новую пароду жывёлы вывелі? — пытаецца Васіль.
Піліп Макаравіч засмяяўся:
— Новы сорт насення.
— Насення дрэў? — здагадаўся Васіль.
— Але, новы сорт насення сасны, бярозы, елкі і нават лазы.
Я здзівіўся:
— Вунь колькі соснаў, бяроз і елак расце. Навошта новыя выводзіць?
— Не ўсюды дрэвы растуць, — прагаварыў Піліп Макаравіч. — Хіба мала на зямлі пустыняў?
Я паціснуў плячыма.
— Бяроза, елка і сасна ў пустыні не вырастуць. Піліп Макаравіч на гэта:
— Маё насенне асаблівае. Кінуў адно зерне ў зямлю — праз паўгадзіны сто парасткаў дрэўца вырастае.
Васіль зноў не паверыў:
— А яшчэ праз паўгадзіны з кволых парасткаў добрыя дрэўцы паднімуцца?