Мо гэта так сапраўды?..
А струны — яго ўласныя жылы. У іх яго кроў пераліваецца… Струны жывуць…
«Эх, ды каб пайсці з сваёй скрыпкай у родную вёску, а там граць, граць…, да ахмялення, да адурэння, да сёмага поту»…
Але шушукаюцца недалёка пакаёўкі, шапочуць:
— Пан ідзе…
— Пан ідзе…
— Пан ідзе…
Гукі скрыпкі паміраюць. Мары канчаюцца…
Усе дэкарацыі былі збракаваны.
Дэкаратар, ускалмачаны, высокі чалавек з русай бародкай, ліха нарабіў — дзе трэба і дзе не трэба насадзіў на палотнах многа елачак, узоры з сялянскіх дываноў, каласы з васількамі.
— Яно ўсё добра. Для стылю трэба. Але ў меру. Няма пачуцця меры і гармоніі, — казалі французскія педагогі. — У дэкарацыі для балета тутэйшы каларыт лішні. Мясцовыя расліны для грэцкага стылю не падыходзяць… Тут павінны быць мармуровыя статуі, вінаградныя лозы. Алімп, харомы багоў. Далі ж яму (пры гэтым рэжысёр казаў па-французску смачную лаянку), дэкаратару, узоры малюнкаў з знамянітых французскіх гравюр лепшых мастакоў. Не — ён робіць сваё! Кожны з іх сваё хоча рабіць…
Дэкаратар стаяў вінаваты, з апушчанай галавой. На гэты раз яго на стайню не павялі.
Бізуны, праўда, выбіваюць кепскі дух з чалавека, — разважаў пан Вашамірскі, — але цяпер няма калі. Трэба хутчэй перамалёўваць дэкарацыі. Раней я на іх мала ўвагі зварочваў.
Дэкарацыі былі перамалёваны ў строгім вытрыманым стылі. Стыль быў ужо праз меру строгі — аддавала халадком класічнага бела-ружовага мармура Атэны.
— Калюмны пры харомах, аднак, напамінаюць ствалы тутэйшых бяроз! — артачыўся рэжысёр. — Аркадскія пастушкі зусім падобны да мясцовых!
— Калі я ніколі не бачыў гэтых калюмнаў… — чуць не плачучы апраўдваўся дэкаратар, — ніколі не бачыў іншых пастухоў…
Рэжысёр гаварыў яму на ломанай польскай мове, куды ўваходзіла палавіна французскіх слоў, цэлую лекцыю аб праніклівасці мастака-маляра, аб цудадзеях яго зрочнага ўяўлення, аб тым, як мастак павінен духам сваім пранікаць у даўно мінулае і творчым пэндзлем адрадзіць яго, адбудаваць у часе патрэбы.
Аб гэтым ён гаварыў доўга, і, як уваходзіў у азарт красамоўства, французская мова выціснула польскія словы дашчэнту.
Дэкаратар стаяў бледны. Маўчаў. У галаве шумела. Яму здавалася, што надакучлівыя камары лезуць у вушы, у нос, у вочы, балюча кусаюцца.
— Каб хату тутэйшую, вясковую, дык як жывую намаляваў бы… — шаптаў ён немаведама каму. — Каб хату… — маліўся-прасіўся ён, нібы збіраліся яго рэзаць.
Ён бачыў перад сваім уяўленнем гэтую хату. Яна адлюстроўваецца ў яго вачах, як на сінім шкле…
— Няма чыстага эстэтызма ў гэтых людзей! — скардзіўся рэжысёр пану Вашамірскаму. Ён разводзіў рукамі, як чалавек, што збіраецца тапіцца.
Гэтыя словы ўдарылі пана ў самае трапнае месца, кранулі самыя «святыя стрункі душы», як ён часта любіў казаць аб сваіх уласных пачуццях. Пану заўсёды здавалася, што такога эстэта, як ён сам, — на свеце няма. Ён імкнуўся да таго, каб у яго тэатры эстэтызм займаў самае першае месца. Пан быў вельмі абураны, задрыжэў яго характэрны падбародак. Вочы наліліся сталёвым бляскам… Ён звярнуўся да рэжысёра на французскай мове голасам мяккім, дрыжучым, нібы літасці просячы:
— Можа, усыпаць гэтаму хаму гарачых, тады і эстэтызм з'явіцца? У гэтым я згаджаюся з ксяндзом, які кажа часта, што пакуты цела робяць душу шляхотнай.
— Не, не, яснавяльможны пане, на гэты раз няможна! Маляр пасля гэтага не будзе здольны выправіць усе памылкі ў дэкарацыі! Хіба пасля…
3. Генеральная рэпетыцыя
Два словы, як лютыя звяры, накінуліся-наваліліся на маёнтак пана Вашамірскага і на яго прыгонныя вёскі:
Генеральная рэпетыцыя.
Ад самога пана да апошняй замурзанай судамойкі з дваровай чэлядзі — усе на розныя лады гаварылі гэтыя словы. Кожны іх па-свойму тлумачыў. Усіх казытаў пах гэтых слоў. Усе пранікаліся трывогай іхняга зместу, нерваваліся пры розных учынках у сувязі з генеральнай рэпетыцыяй.
Генеральная рэпетыцыя, — галасілі рэжысёр, балетмайстар, ксёндз Марцэвіч, капельмайстар, спалоханыя, устрывожаныя студыйцы, дэкаратар, краўцы, швачкі, сам пан Вашамірскі ды ўсе ў маёнтку.
На стайні гулі бізуны, чутны былі крыкі і стогны — генеральная рэпетыцыя.
Генеральная рэпетыцыя, — насілася на розныя тоны па ўсёй ваколіцы з вуснаў прыгонных.
У той жа час ляжала хворая пры смерці маці Марылькі.
Марылька, прыгажэйшая (як пан Вашамірскі сказаў) за статую грэцкай Венеры, грала ў «містэрыі» ксяндза Марцэвіча Матку Боску.