Васіль Быкаў
Салдацкi лёс
— Гэй, цесля, перакур!
— Перакур, кажу. Пашкадуй сякеру!
— А-а! А я i не пазнаў. Гляджу, думаю, хто такi? Ну чакай, зараз злезу.
— Памагчы мо?
— Ну што ты? Я сам… Прывык, так што… Здалёку iдзеш?
— Ды з раёна. Чую, цюк-цюк. Гляджу, знаёмая галава тырчыць. Думаю, зазiрну на хвiлiну.
— Ну здароў! Калi так…
— Здароў! Глядзi, ладная дамоўка. З трысценам?
— З трысценам. Хай на яго. Трэба! Старая саўсём ужо струхлела, думаю, хоць на старасцi ў новай пажыць. Ды i сын…
— Што, можа, ажанiўся?
— Не яшчэ, але, знаеш, збiраецца. Дзейсцвiцельную адслужыў жа. У сiле дзяцюк.
— Глядзi ты! А памятаю, нядаўна во такi быў.
— Яно здаецца — нядаўна. А гады iдуць.
— Ды ўжо ж.
— Дык сядзем. Калi перакур, кажаш. Не спяшаешся ж? Во на бервяно гэта. Гладкае. Курыш?
— Можа, маiх? Свежанькiх?
— Гэта якiя? А, балгарскiя. Не, я свае, памiрскiя. Ад iх, кажуць, крэпасць у нагах.
— Праўда? Не чуў. А ты чаго кульбу не зменiш? Цяпер жа пратэзы робяць лепш за ўласныя.
— Ат, прывык. Ды i не збяруся. Пастройка гэтая… Усе жылы выцягнула.
— Аднаму — жах! Як гэта ты адважыўся? Рызыковы чалавек. Хаця ваяка ж!
— Рызыковы — не рызыковы, а што зробiш? Праўда, не хачу хлусiць — зрубiць сын памог. Браў водпуск. Дый сябрук адзiн — з вайны яшчэ — памог. Мiкалаiхi, што з Асавiння, брат. Мо ведаеш?
— Ну, калi сябрукi не забываюць, то паўбяды.
— Як табе сказаць? Папрасiў — памог. Выхадных са тры падзёўбалi. Самшылi. А ў цябе ж — новая?
— Дзе там — новая! У старой жыву. Перакрыў толькi тым летам.
— Шыфер?
— Не, якi шыфер! Дранкай.
— А ў нас дык многiя шыфер падаставалi. Фёдар — брыгадзiр i Тэклiн прымак гэты, што з трактарам у азярко звалiўся. Не чуў такую сабыцiю?
— Гэта вясной?
— Ну. Дастаюць недзе, халеры.
— Канешне, дастаюць. Тыя, хто талент маюць, як кажа наш дзед Лявон…
— Глядзi, жывы яшчэ?
— Жыве. Што яму. Нас з табой перажыве. Дык, кажа, талент трэба. Кожнаму ў жыццi выпадае па яго таленту. Што зрабiў — тое i палучай.
— Ну, не кажы! Тут я не згодны. Талент — талентам, а i лёс не мiнай. Цi там случай. Ён тожа, брат, многа значыць. Часам, што чорт з шапкi выме, тое i будзе. У цябе вунь двайня, а ў мяне во, бач, кульба. Дзерава! Думаеш, яна мала мяне памучыла? Ого! Двойчы рэзалi. Як пiлуюць — не чутно, бо ўсыпляюць. Затое пасля — хоць на сцяну лезь. А Краўчонак вунь гойсае на дзвюх ды яшчэ з ордэнам. А разам, у адной роце, ваявалi.
— Гэта якi Краўчонак? З Замошша?
— Ну а якi ж! Ордэн Ленiна атрымаў. За Кiшынёў. А бывала, трусаваты быў. Яшчэ я падганяў усё. Зямляк жа.
— Ну, мусiць, гэта ты загiбаеш. Каб трусаваты, не далi б.
— Не верыш? Яй-богу, не хлушу. Далi — было за што, гэта праўда. Але тут, браце, болей чорт цi выпадак паспрыяў. Я ж ведаю. На маiх вачах усё было.
— Гэты цi не ў Ясса-Кiшынёўскую?
— Ну! Узводны паслаў трох — сяржанта Дзянiсава, мяне i гэтага Краўчонка. Лiнiю зматвалi. Якраз цераз лес дарожка iшла. Лес, скажу табе, спрэс дубовы, мацнецкi лясок. Дубы аж да неба i падлесак ладны. Iдзем. Дзянiсаў наперадзе, слаўны такi хлапец, сiбiрак, малады яшчэ, а геройскi, два ордэны меў, камандзiрам быў лiнейнага аддзялення. За iм я — кручу на шпульку, а шпулька старая, халера на яе, усё заядае, шасцяронка спрацаваная.
— Трафейная, мусiць?
— Не, шпулька свая, памятаю. А кабель, праўда, трафейны. Чырвоны. У наступленнi яго процьма. Мы не вельмi i даражылi iм, калi дык i не зматвалi, адключыш апараты i далей. На новым месцы знойдзем i кабель.
— Во як! А мы, памятаю, у абароне на калючым дроце працавалi. Замест кабелю — калючкi ў траншэi i нiчога — балакае начальства.
— Дык то ж у абароне. У абароне на ўсё лiмiт: на харч, снарады, махорку нават. У наступленнi ж наконт гэтага раздольна. I шнапсу трапляла нават. Дык лiнiю тую трэба б кiнуць, i ўсё. Але Дзянiсаў не даў. Загадана, кажа, значыць, трэба выканаць. Службiст быў. Ну iдзем i матаем. Краўчонак поўныя шпулькi нясе. Ужо, напэўна, вярсты са дзве знялi, у Краўчонка тры цэлых шпулькi, у мяне амаль поўная. I Краўчонак усё азiраецца, вядома ж, боязна iсцi ззаду. А скажу табе, немчуры там поўна было. Абкружылi ж iх пад Кiшынёвам…
— А, чуў. Лектар неяк казаў. Быццам пятнаццаць тысяч.
— Гэ, пятнаццаць! Дрэнна ён тады ведае, твой лектар. У цябе гарыць?.. Халера, някрэпкiя сталi сiгарэты, ды i не гараць. Падмочаныя, цi што?.. Пятнаццаць? Усе трыццаць. Цi нават пяцьдзесят. Яны, брат, як ваўкi, паразбягалiся, хто куды. Каторыя, праўда, у палон здавалiся, а каторыя эсэсаўцы, власаўцы цi там начальства, — тыя ўсё на захад, напралом да сваiх. З гэтымi ў нас стычкi былi ого! Браце ты мой! Камандзiра брыгады там паранiла. Ага, дык iдзем, значыць, i чуем, быццам за кустамi тожа хтосьцi нiбыта брыдзе. Прыслухалiся — сцiхла, быццам i няма нiкога. Толькi зноў рушылi, Дзянiсаў як крыкне: «Хальт!» Я, знаеш, за шпулькай так i прысеў. А Краўчонак ужо ляжыць. I тут, бачым, у кустах як iрванецца — чалавек з пяць. Наўцёк. Я толькi спiну аднаго ўбачыў — блiзка, во як да зруба. Шапка iхняя i шынель з чорным каўняром. Я шпульку ўбок i за аўтамат. А Дзянiсаў: «Стой, — кажа. — Так возьмем». I чаргой па дубах — ажно кара пасыпалася. Верхам браў, значыць. I сам туды, у кусты. Я за iм. О, чакай, брыгадзiр коцiць. Фёдар! Фёд! Дык гэта наконт каня як?