Аляксандр КАПУСЦІН
САЛЁНАЯ РАСА
Газета «Правда» за 10 жніўня 1941 года надрукавала перадавы артыкул «Военное искусство, помноженное на храбрость». Побач з артыкулам змешчан партрэт капітана Фёдара Аляксеевіча Баталава.
I
Яны сядзелі за невялікім, збітым наспех, з непагабляваных дошак сталом. Гаварылі мала, найбольш маўчалі. У іх так заведзена было — сказаць тады, калі думка акрэпла. Пасля доўгай паўзы Баталаў падняў галаву. Стомлена глянуў збоку на свайго паплечніка, ад’ютанта старшага (так афіцыйна называлася пасада начальніка штаба батальёна), і ў галаве міжвольна пранеслася: «Мядзведзь!» У паўзмроку зямлянкі масіўная фігура капітана Садоўнікава з шырачэзнымі плячамі і вялікімі цяжкімі рукамі выглядала яшчэ больш магутнай. Падалося, Садоўнікаў зараз расправіць плечы, і яны ўвапруцца ў сцены цеснай зямлянкі, з трэскам рассунуць іх. Яму б зноў за руль трактара…
Дзесьці ў кутку абазваўся цвыркун. Раз, другі… I калі ён паспеў там апынуцца?
Баталаў устаў з-за стала.
— Давай свежым паветрам дыхнём.
Пайшоў расчыніў дзверы. Нізка прыгнуў галаву, каб не стукнуцца аб вушак, ступіў крок. Стаяў каля парога, жмурыўся ад сонца. Глядзеў на зарослы бярэзнікам і асіннікам узлесак, на адзінокае белае воблачка, што выцягнулася на небе доўгай вузкай паскай, на блішчастую стужку Дняпра. У душы варухнулася штосьці далёкае, паўзабытае. Прыгадалася Волга, прыгожая, з цёмна-зялёнымі пералескамі берагі яе каля роднай Казані. «Эх, паплаваць бы цяпер, паныраць!» — з жалем і смуткам падумаў Баталаў і гукнуў у зямлянку:
— Ну што, хопіць адпачываць?
— 3 мяне хопіць, а вы глядзіце, як вам,— адказау Садоўнікў. Ён так і сядзеў, не мяняючы паставы, схіліўшыся над картай, якая ляжала на стале.
Баталаў хацеў ужо ісці ў зямлянку, ды позірк яго ўпаў на яркі жоўта-белы рамонак збоку ад дзвярэй. Краска пахілілася да зямлі, на сцябло каля кораня хтосьці наступіў. Ён нагнуўся, сарваў рамонак. Зачыніў дзверы, вярнуўся на сваё ранейшае месца. Наліў у бляшанку з-пад кансерваў вады, апусціў туды кветку і паставіў бляшанку на падаконнік. Змрочная зямлянка як бы змянілася, нібы пабольшала і пасвятлела.
Штаб палка тэрмінова паведаміў, што, магчыма, неўзабаве будзе загад аб наступленні, трэба неадкладна да гэтага рыхтавацца. I яны, камбат і ад’ютант старшы, ужо каторы час падрабязна, прыдзірліва абмяркоўвалі баявы стан кожнага падраздзялення батальёна, магчымыя варыянты аперацыі, маршруты і шляхі наступлення рот.
— Здаецца, усё,— сказаў нарэшце Баталаў.
Абодва задумана памаўчалі.
Пасля абеду камбат даў Садоўнікаву некаторыя распараджэнні па штабе, сам накіраваўся ў шостую роту. Камандзір яе лейтэнант Гарнага на гэтую пасаду прызначаны нядаўна, і трэба было паглядзець, на месцы разабрацца, як ён там камандуе.
Гарнага, як і належыць прыкладнаму вайскоўцу, пасля кароткага рапарта грунтоўна дакладваў пра ўсё, што высвятляў капітан. Гаварыў разважліва, не ўпускаў дэталей, а часам нават і акцэнтаваў на іх увагу. Гэта спадабалася Баталаву. Ён з ухвалаю падумаў: «Правільна засвоіў, лейтэнант, на вайне ў адзін бок глянуў — у другім пабачыў».
Рота асталявалася грунтоўна. Траншэя, акопы былі глыбокія і вузкія, але не настолькі, каб там не павярнуўся. Акурат такія, адкуль і страляць зручна, і дзе можна ўкрыцца ад асколкаў пры бамбёжках і артабстрэлах. Жоўты пясок бруствераў прыкрывала густа нацярушаная трава.
Камбат паглядзеў уздоўж траншэі, твар яго нібы застыў. Праз хвіліну густыя бровы зварухнуліся.
— I доўга вы збіраецеся тут сядзець?
— Як будзе загадана,— бойка адказаў Гарнага і дадаў: — Мы і да наступлення гатовы.— Падазрона глянуў на Баталава: што азначае гэтае пытанне?
— То не лішне было б паслухаць пра вашу гатоўнасць.
Камандзір роты стараўся выглядаць упэўненым і рашучым. Пачаў расказваць.
Асаблівую ўвагу ён звяртаў на тое, як павінна разгортвацца атака. У розных сітуацыях і варыянтах. На стралковыя ўмацаванні, на пазіцыі мінамётчыкаў і артылерыстаў. Калі праціўнік адступае і калі кідаецца ў контратаку… Баталаў уважліва слухаў лейтэнанта і спадцішка прыглядаўся да яго.
Гарнага леташняй восенню скончыў ваеннае вучылішча і прыняў узвод. А калі на мінулым тыдні ў час бамбёжкі параніла ротнага, яго і прызначылі на гэтую пасаду.
Усе паважалі крыху мешкаватага з выгляду лейтэнанта: вытрыманы, сумленны, адкрыты. Казалі таксама, што душа ў яго чулая, пяшчотная — ён, прыкмецілі, рэгулярна пісаў пісьмы нявесце. Але бывала, што часам пад настрой, нязлосна, з блазенскай дураслівасцю, за вочы пакеплівалі з яго: ну і но-ос — бульбіна! Бог дваім нёс, ды шчасліўцу аднаму дастаўся…