— Трымацца, Гарнага. Гранатамі па іх, бутэлькамі з гаручай сумессю! Трымацца з усёй сілы.
Загрукалі гулкія рэзкія стрэлы — ударылі процітанкавыя ружжы. Справа ззаду грымнулі гарматы.
А танкі ішлі. Шырокія, з доўгімі дуламі, страшныя.
Баталаву падалося, што ён раней адчуў — нешта востра, як нажом, ударыла яму ў сэрца,— чым пабачыў: з акопа выскачыў чырвонаармеец і здзічэла кінуўся наўцёкі, у бок Дняпра. Няўклюдная постаць была так перагнута ў паясніцы, што, здавалася, каб ён апусціў рукі, дастаў бы імі зямлі і поўз бы на карачках. 3 таго самага акопа да пояса вытыркнуўся другі, прыўзняў над сабой ручны кулямёт. Кароткая чарга ледзь пачулася ў грукаце артылерыйскай кананады. Уцякач адразу спыніўся. Пахіснуўся, упаў. Прапоўз, падхапіўся. Цяпер ужо выпрастаны на ўвесь свой невялікі рост ірвануўся назад.
Усё гэта пабачылася Баталаву быццам у нейкім недарэчным сне.
Калі ўцякач ускочыў у акоп, камбат адразу забыўся пра яго. Мозг зноў пякуча пранізала: танкі! Усе думкі, усе парыванні яго сканцэнтраваліся цяпер на адным: спыніць іх, знішчыць.
Над яго галавой дзёўбнулася ў цагляную сцяну, віскліва зрыкашэціла куля. Другая ўцюкнулася ў дрэва, адкалола кавалак кары, які праляцеў каля вуха і шлёпнуўся ў жвір на брустверы. Засвістаў снарад, свіст яго набліжаўся і быццам утаўшчаўся. I тут жа ў вочы і вушы ўдарыла паветра. Ён зажмурыўся, а калі ўзняў павекі, недалёка пасярод вуліцы асядала зямля.
Яны ўжо былі блізка. «Ну бліжэй, бліжэй!..» Цяпер Баталаў нібы зацяўся ўвесь злосцю і рашучасцю і як бы прыспешваў іх. Пярэдні танк раптам «закульгаў». Нахіліўся на левы бок, закруціўся на месцы, як сабака, ловячы свой хвост. Відаць, былі разбіты каткі, якія трымалі гусеніцу. Той, што імчаў услед, абмінаючы яго, ускочыў на дашчаны тратуар. Далей ён пёр па тратуары. Нібы сунуўся страшным сталёвым чэравам па выслізганых людскімі нагамі дошках. Прама на камандна-назіральны пункт.
Думак ужо ніякіх у Баталава не было, толькі грукатала ў вушах і скронях ды сцінала ўсяго ліхаманкавае імкненне схавацца, уціснуцца ў зямлю. Але чуў ён таксама: у ім скамянела мацнейшая, чым яго нервы, зацятасць. Не, яна не скамянела. Пачала расці, распіраць яму грудзі. Ён схапіў у Караневіча бутэльку з гаручай сумессю. Замёр: яшчэ рана, не даляціць… Секунды цягнуліся надзвычай доўга. А цяпер?.. Прысеў ніжэй на кукішках, потым падскочыў, з усяго маху шпурнуў бутэльку. Міма? Яшчэ б адну!.. A-а, вось яна… Не, цяпер позна… Прыціснуўся да сценкі акопа. Танк, вялізны, гарачы, выдзьмухваючы з сябе чадны смурод, прагрукатаў далей. Баталаву недарэчна падалося, быццам не танк праходзіў паўз акоп, а доўгі-доўгі поезд нёсся па гулкіх сталёвых рэйках.
Другую бутэльку камбат кінуў наўздагон. Успышка агню паказалася яму дужа вялікай і незвычайна яркай.
А тыя, астатнія, што прайшлі «гарлавіну»?..
Танкі, наколькі дазваляла шырыня вуліцы, стараліся манеўраваць. Гарматы іх паварочваліся ў бакі і смалілі туды, адкуль з двароў і садоў вялі агонь роты Вішняка і Шарафутдзінава. «Трэба прамой наводкай. Адну саракапятку ўперад — і падкаліберным…»
Баталаў загадаў Фаменку нязвыклымі для вайсковага ўжывання словамі: «Выкаці…», «Урэж…»
Гармата ўдарыла з адлегласці не больш як сто метраў. Яшчэ адзін «фашыст» загарэўся. 3 люка пачалі вывальвацца танкісты. Яны кідаліся да расчыненых у зялёны двор веснічак. Апошні не паспеў выскачыць. Вытыркнуўся з люка, і ў гэты момант у танку ўзарваліся снарады. Выбух ускінуў яго, пашкамутанага, разам з кавалкамі парванай брані высока ўгору і чмякнуў на брук.
Гарнага падняў роту. У адну хвіліну байцы запоўнілі вуліцу, беглі ўсё далей, далей, да той «гарлавіны». Баталаву здавалася, што скрозь страляніну, сумяціцу бою ён чуў іхняе гарачае дыханне, адчуваў адгалоссе ў зямлі тупату іх дужых стомленых ног.
VI
«Дарагая Шура! Мы наступаем. Ты разумеет, што цяпер адбываецца з усімі намі? Па ворагу сіла мераецца, як кажуць. Пабачыла б ты, як ваявалі сёння мае баявыя сябры — Гарнага, Вішняк, Шарафутдзінаў, Фаменка, Галаўчэня-Шакірзянаў! Не, даруй, бачыць табе гэта не трэба.
Гадуйце вы там дзяцей, дапамагайце нам чым можаце, а мы будзем знішчаць фашызм. Возьмем Берлін, а там і на Волгу, да вас, мае родныя…»
(3 пісьма Баталава жонцы Аляксандры Міхайлаўне).
«Байцы і камандзіры ўпэўнены ў сваім камбаце, паважаюць і любяць яго. Яны бачаць у ім беззапаветнага сына савецкага народа, прадстаўніка бальшавіцкай партыі…»
(Лейтенант П. Гарнага. Газета «В бой за Родину», № 12, 1941 год).
«Рускія знішчылі цэлую роту — 199 чалавек»