— На вайне страшная не смерць, а думкі пра яе.— Баталаў злёгку крануўся рукою худога пляча Дудкі.— Таму воін павінен моцна, што называецца, заціснуць у кулак свае нервы, не паддавацца нават самай мімалётнай слабасці. Нам жа што трэба рабіць — ты разумееш? Нам трэба выкарчоўваць фашызм.
Кірычэнка ўзяўся за гузік гімнасцёркі, нібы хацеў расплікнуць каўнер, але пальцы застылі на гузіку. Мусіць, пра нешта цяжкае падумаўшы, ён хітнуў галавой.
— Таварыш капітан, пытанне можна?
— Якое пытанне? — ад нечаканасці перапытаў Баталаў.— Можна, слухаю.
— А калі, як вы кажаце, выкарчуем фашызм, іншы які чумны павук не саснуе сваю павуціну? Мы ж германцаў ужо раз выкарчоўвалі на нашай зямлі, а яны во зноў…
Камбат здзівіўся і зніякавеў ад нечаканасці: чырвонаармеец спытаў пра тое, што яму самому прыходзіла ў галаву. Дык і ён, кулямётчык Кірычэнка, «баец адступлення», пра гэта думае?.. Не, яно, мусіць, толькі зараз прыйшло яму на думку… Аднак жа во прыйшло?.. Упершыню заўважыў, які вялікі ў Кірычэнкі лоб. Вялікі і бугрысты, скошаны к макаўцы, на якой неяк ухітралася трымацца ссунутая пілотка.
Баталаў падумаў хвіліну і няспешна, надаючы голасу цвёрдасць, сказаў:
— Павукі, канечне, розныя на свеце водзяцца, але ж ёсць чэсныя людзі на зямлі, ёсць мы, Савецкі Саюз. Толькі — каб усе разам… Каб розум аб’ядноўваўся з розумам… А яно так і будзе. Народы разбяруцца, што да чаго.
Паглядзеўшы Кірычэнку ў вочы, ён перавёў позірк на Дудку. Той сядзеў расчырванелы, лоб яго абсыпалі макавінкі поту.
— Вось так, чырвонаармеец Дудка… А заспіннік — ён высока не падыме, моцна не грукне… Усё, я вас не затрымліваю.
Байцы ўсталі, пайшлі да выхаду. Кірычэнка прапусціў сябра наперад, ступіў некалькі крокаў і спыніўся, павярнуўся да камбата.
— Яшчэ адно пытанне можна, таварыш капітан?
Баталаў падышоў да яго, гатовы слухаць, але тут жа сам спытаў:
— А чаму, Кірычэнка, сябра ваш ніякіх пытанняў не задае. Яго што, нічога не цікавіць?
— Сарамлівы ён, таварыш капітан. Усё каб я. От калі са мной пра што гаворыць, тады іншая справа.— Кірычэнка памкнуўся ляпнуць Дудку па плячы, але, мусіць, падумаў, што нельга дапускаць такую вольнасць у прысутнасці камбата. Ці, можа,— што загрубелая ад рознай працы далонь яго была не далонь, а няйнакш дошка, якою можна параніць? I ён толькі патрос прыўзнятай рукою.— Бывае, гэты во Дудка так прыцісне, што мне павярнуцца няма куды — не ведаю, што адказаць. Найбольш па-кніжнаму сыпле. Маладзейшы за мяне, а калі ён іх столькі перачытаў?.. Дык можна пытанне?
— Задавайце.
— Не ведаеце, дзе цяпер той ваш камандзір Карцоў? Можа, таксама дзе тут, разам з намі?
Бровы Баталава здрыгануліся, апусціліся, на твар паклаўся цень гЛыбокага смутку.
— Ён назаўсёды застаўся там, у гарачым пяску.
Кірычэнка і Дудка зніклі за дзвярамі. Разам з імі выйшаў і Караневіч. Праз хвіліну ён вярнуўся з тэрмасам і алюмініевай салдацкай конаўкай у руках.
— Не, ты чуў, што сказаў ён? «Іншы які чумны павук не саснуе сваю павуціну?..» — Баталаў працягла паглядзеў на ардынарца. Выпрастаў стомленае цела і прагаварыў, павольна і выразна вымаўляючы словы: — Далёка Берлін, далё-ёка, а дайсці нам туды вельмі трэба.— Звяртаўся да Караневіча, а сказаў сабе. Як гаварыў гэта неаднойчы — растлумачваў, пераконваў, загадваў і розумам і сэрцам. Ён разумеў і помніў — трэба дайсці. Каб не проста перамагчы, а знішчыць фашызм. Усе не дойдуць, вунь сёння… Але ж тыя, у каго не выпадзе зброя, не спыняцца, яны не могуць спыніцца…
— Папіце, таварыш капітан, гарачага чаю.— Ардынарац пачаў адкрываць тэрмас.
У вачах Баталава зацеплілася ўдзячнасць гэтаму шчыраму хлопцу, які ўмее быць і такім спагадлівым, чулым, і рызыкоўна-смелым, бясстрашным.
— Нясі і сабе конаўку, будзем піць разам.
Яны пілі чай, жавалі галеты. За ядой трывожная цяжкая напружанасць, якою была пералоўнена душа ўвесь дзень, пачала аслабляцца, саступаючы месца новым думкам, новым клопатам.
— От пачаёўнічаем, і напішу пісьмо дадому,— сказаў Баталаў, наліваючы другую конаўку.— Як яны там? Эдзік, відаць, ужо добра падрос, хутка памочнікам маці будзе.
— Мне таксама трэба напісаць. Маме.
Над газніком віўся чорны струменьчык копаці. Караневіч плюнуў на пальцы, пацёр мокрымі шыпушкамі кнот, здымаючы з яго нагар, і агонь загарэўся ярчэй.
Потым яны пісалі пісьмы.
У знямелай камяніцы дэпо апала мляўкая цішыня. Стомленыя і змардаваныя за дзень чырвонаармейцы спалі. А навокал грымела вайна — у горадзе яшчэ стралялі. Дзьмуў гарачы сухі вецер, які ўсхадзіўся познім зоркава-выспелым вечарам.