— Людзі, як гэта людзі: любяць толькі наракаць на махлярствы, — уздыхнула маці.
Мне лягчэй засынаецца, прыглядаючыся ў памяці сваёй да напатканага, некалі мазурскага, хутарка, што бліз гняздоўяў сівое чаплі над міжазёрнаю цяснінаю з мастком, у глухалессі на канцы зямлі. Гэта дае мне адбег, тое, аб чым магчыма сказаць: суцішся, гледзячы па векавечнае.
— Чаго гэта табе ўсяго мала, усё нешта не падабаецца?! — зазлавала б мая маці, і быў бы гэта той выпадак, калі я не зразумеў бы яе.
Дзесяты год я, пагарбелы ад вялікае крыўды, вытоптваю тыя сцежкі, якія, так лічу, урэшце завядуць мяне ў звычайнасць працы і хлеба. Але, цяжэй і цяжэй ужо перастаўляю я ногі, абціраючыся ва ўспацеласці; адмахваюся ад камарыцак тых здогадаў, што гэтай хады мае хопіць мне да самае старасці і што, па праўдзе кажучы, ад мяне самога залежыць тое, ці я пачуюся нарэшце ўладкаваным жыцці. Мая расхістанасць вынікае з жалю да іншых, якім — памятайце, людкове! — твая справа важная адно табе.
— Сядзь і перастань зайздросціць камусьці, — скажа да мяне маці, і я не паслухаюся яе, зрэшты, цалкам не на месцы, хоць кожны, як дрэўца з каранёў, вырастае з бацькоў жа сваіх. Замалады я на яе такія словы?
У затоцы Нэцка, на яе сіне-зялёнай тоні, адкуль выбыстрынь-ваецца Распуда, у бясхмарнае мне лета гайдалася, аднекуль знесенае ў начную буру, шырачэзнае памосце. Я з сынам Ярушкам узлез — богведама чаго? — на тыя дошкі, і, не агледзеўшыся калі, мы засталіся без нашае лодкі, якую прэч адагнала ад нас плынь. I прастаялі так тырчма — не то здзіўленыя сваёю бездапаможнасцю, не то напалоханыя ёю на чорнай глыбіні — пакуль не прыбіліся, у доўгай марудзе, да чаротаў пад нагрэтым уполудзень сасоннікам. «Усё роўна як тыя Антыфоны, стаўшы ў жыце», — сказала б маці, з адным нам вядомай кп'інкай.
Я наўрад ці вельмі памылюся, кажучы, дзе трэба і не трэба, што пра так званы гераізм у працы гаворыць той, каму яна ёсць перашкодаю на шляхў да надуманага ім раю існавання, побыту без сэнсу. Цяжка толькі ў тым, да чаго няма ў нас сэрца, каму наогул праца з'яўляецца горыччу, успрымае яе не больш як прыкрую неабходнасць, як нешта часовае, быццам кара.
— Бо табе не хочацца! — сварылася на мяне маці, калі я ад нечага выкручваўся, і, як зазвычай, яна мела рацыю.
У Алецку я быў з Таняю; мяне запрасілі сюды местачковыя паэты. На вакзаліку, куды цягнік наш усудауўся нейкім пацішэлым, з дзяжурны руху выглядваў, бы той конь з хлява, у станцыйным кіёску, Таня купіла запылены авалец дарагога мыла, і мы, перачакаўшы ля выйсця статак кароў з пашы, пайшлі на начлег. Укватаравалі нас у байраку задрыпанага дачнішча, дзе калідорная дзеўка вадзіла вачыма за намі, як быццам за любоўніцкаю паркаю... Да золаку па-марадзёрску буянілі ў суседнім нумары якіясьці мужчыніскі.
Ранак усталяваўся празрысты. У мяне быў час, і мы выбраліся пахадзіць. Зведалі перш тое, што нам бачылася маляўнічым у гэтай, некалі заможнай, мясціне; надрэчныя задворкі — шчаслівым лёсам не папаленыя ў вайну і рабаўнікамі, што багацеюць на ёй (яны з аселаю ў зямлю забудоваю, чырванацэглаю). Ад прачыненага ў кагосьці акна смакацела смажанымі тлустымі акунямі.
Запамяталася яшчэ: поберагам возера йшлі мы праз наваліны голля ды беспатрабноцця на пляжы з пачарнелым мола і паглыбляліся між, па-красавіцку свежа-зялёных, лазнякоў, ля ссохлых з зімы чаротаў, пазіраючы прытым з насцярогаю на абвальныя стромы, ад якіх, далей, прасціраліся палі. Жаўрукі выспеўвалі нам Юр'еў дзень, і ад таго ўяўлялася, вось, як гэта ў гбурскай сядзібе, што над затокаю, спаважна сядалі калісьці абе-даць, памаліўшыся свайму, некаталіцкаму, Богу... Пашукалі мы сабе спачынку ў лагчыне пад дзевятай хваляю чыстаполля, на ўзбочыне дарожкі, такой камяністай ды і ў забыцці, і тады адчулі сябе, быццам у прасцягах родных за Саколкаю, што з сінечаю лясоў, і з крыніцамі даўно не пітымі, і з хутаркамі, з якіх нават дамавікі вывандравалі ў свет белы... «Праз нядзелькаў пяць жытка расавацьме, калі з руні вароны ўжо нё відаць», — заўважыла б маці.
I я мала быў не пабег за цягніком далечным, што з уздыханнямі папоўз адсюль, з гэтага староння.
За гумном, па-над хлеўчыкам Царэвічаў, гушчэюць слівы. Але, ёсць там мясцінка, дзе буяе пустазелле, якое я спляжваю рыдлёўкаю, каб траве даць разрасціся.
Неяк зноў я наведаў маці. Стаяла надспадзівенне высокая, як цішыня, хоць і глыбокая восень. У гэткае ясноцце, у такі цуд існавання, у мяне ўзнікае ахвота дзеля клапатлівае і ўдумнае працы. Узяўшы моцныя сахары, я ачысціў імі сад, палячы сухоцце, на ўкрапівелай крушні, гранічнай; дым валіў на Кяўказскі завулак.
Маці за абедам дала мне чаю з малінавым варэннем, якое яна дастала ад кагосьці ў капанне бульбы.Мы разгаварыліся пра тое, што будзе няблага яшчэ дасадзіць на загуменні менавіта малінаў. Пайшоў я па іх да матулінай знаёмай, гэтак жа хваравекае, як і яна, ад замаганняў на гаспадарцы. Гэта пра яе казалі, ціто яна пры нябожчыку мужу сваім, бедная, не магла сесці разам з ім на воз (біў пугаўём наводліў). Навыкопваў я тых яе малінаў, усё роўна што зайшоўшы з вёскі на вымерлы хутар у Гаспоравым бярэзніку, каб вынесці адтуль нешта прыдатнае. Я карчаваў іх лёгка ды спорна, у расцяплелым закуцці, дзе пахацела гнільнай сушманню ад падстрэшша свіронка; ля калодкі беляхцелі нарубаныя дровы, а за вуглом хлеўчыка драмаў у разрыіне ружовавухі падсвінак. I была гэта тая рэдкая мне часіна, калі я не адчуваў за сабою ямістага подыху ад перажытага, акунуўшыся існасцю цэлаю ў бессвядомае дзяцінства, у тую красу няхітрага быцця, што нагадвала і дзівосную водарасць у ручаіне з рыбкамі, і жаўцістае дно ў ёй, па якім хадзіў басанож, бывала, да бяспамяці загледзеўшыся ў гранне вясёлкі за Бабровымі азярынамі (у касавіцу).