Установа, у якой выявілі апісаную афёру, выклікала ўсеагульнае зацікаўленне. Туды званілі да паўзабытых знаёмых, кавалеры заходзілі да тамтэйшых паненак, а кіраўніцтва той установы, нечакана, знаходзіла сродкі на куплю работнікам білетаў у чэшскі цырк; арганізоўваўся гурток мастацкай самадзейнасці.
— Не, не чытаў пра маразы ў Італіі... — Андрэй: «Здаровае паветра, празрыстае, здаецца, усё яно як вымытае шкло».
Тратуар падымаўся да вачэй, канец вуліцы ўздымаўся да ронда капелюша, націснутага на лоб (быццам абруч). Даходзілі да Варшаўскай, да таго яе месца, у якім узгорак ападаў. Адсюль разыходзіліся на сваю работу.
— Вазьмі мяне, дзіця свабодалюбівае, да сябе на працу, у тваю гміну Лібералішчы, — прасіпеў паўжартам Андрэй. Знянацку: — Ты важнееш, халера! — выкрыкнуў, сцяміўшы, што той не слухае.
Знаёмец пабег. Словы Андрэя не дакаціліся да яго, адліжныя.
Як дадумаць візіт капітана?
Адкладваў гэта на пазней — на заўтра, на паслязаўтра або на вечар.
«Тут штосьці не так, — скапыціўся Андрэй. — Капітан, хаця і запэўніў мяне ў сваёй даверанасці, аднак жа выразна даў зразумець, што гэта даверанасць будзе пакуль на правах як бы праверкі. Даў толькі зразумець. А што. калі я памыляюся? У соты раз пытаю сябе: у чым, уласна кажучы, справа? Нехта данёс на мяне? Несумненна, так!» — думкі Андрэя блыталіся. I аднова пачынаў: — «Нашто мне твая даверанасць, пан капітан! Я ж не прасіў вас аб ёй! Яна ж непатрэбная мне, гэта ваша даверанасць. Магу жыць, як самі бачыце, і без яе! Гаворыце аб даверанасці, быццам я ў нечым вінаваты? Гаворачы пра яе, хочаце прызвычаіць мяне да пачуцця вінаватасці, той асаблівай вінаватасці, у якой нічога дакладна невядома. Вінаватасці на ўсякі выпадак! О, не! Таго вы не даб'ецеся ад мяне», — Андрэю ўсё ж было ніякавата ад гэтай метафізікі вялікіх здагадак па маленькіх прычынах.
Было неяк такое: на імянінах загадчыка аддзела напіліся, і тады зрабілася страшэнна сур'ёзна.
Быдлячыя вочы заплакалі, а за імі, у кутку, — бажыліся ва ўзаемнай адданасці. Адзін пакаціўся нават на падлогу, паказваючы, як ён гатоў бараніць...
Позірк у сакратарачкі якраз ужо такі, які і павінен быць.
А загадчык аслупянеў ды гаворыць тое, што думае. Крычыць:
— Ці-іха-ааа, паны-гаўнякі! Ціха, кажу... Во, цаніце прыроду, без якой не было б нічога! Вас не было б, каб вас халера выкаціла! — з п'янай рагатлівасцю ляснуў ён сакратарачку па заднічцы. Яна піснула, але і пабялела: мужчынская рука!
Дзесьці знаёмы голас да знаёмага голасу: — Рыюць пада мною, ведаеш, ой, як рыюць!
— Не кажы так, маўчы! Не тут... Лепей сакратарку пагладзь і памычы.
— Э-э-э-эээ, пляцеш... Пайшоў ты к чорту, асцерагун!
Іншы знаёмы голас да іншага знаёмага голасу:
— Думаеш, я не ведаю, хто мяне хоча падкусіць? Эгэ, хай думае — дурань падлез яму пад руку! Ці ты. ведаеш, як кажуць, га? Кажуць: добраму жывату камень і кій не зашкодзіць, ага! Я яго, сукіна сына, так ператраўлю, так перавару, што і надворак мне не будзе патрэбны. Ого!
— Быццам шчулак жалезную рыбку, хі-хі-хі...
— О, калі ты разумна сказаў! Малайчына! Пацалаваліся.
— Я, ведаеш, яго, як ты кажаш, бы рыбку тую..„ Згнаю!
Іншаму голасу перабілі:
— Слухай ты, не паддзыгай так. Кажу табе гэта я! Не скачы завельмі, бо вывіхнеш... — іншы голас вывіхнуў бы штосьці надта непрыстойнае. — Кажу табе без жартаў, бо я з капітанам гутарыў, ыгы. А ты думаў, хто я? Не скачы, бо так угрэюць табе па вушах, што адразу накрушнюеш пад сябе, на месцы, па камандзе на раз-два-тры! З хуткасцю аорыста. Я забыў, што ты без універсітэта — тлумачу табе аорыстам, хі-хі-хі... Ведаеш, які гэта — капітан? Не? I ведаць не будзеш. Капітаны, брацец, цяпер ліквідуюць фашызм на Пірэнейскім паўвостраве! Ды што я табе пляту?.. Карацей кажучы, ён пытаўся пра цябе. Пытаў. Та-ак, брацец, у мяне... пра цябе! Эй, каму гэта кажу...
Сакратарачку хтосьці павёў у пустыя і цёмныя пакоі, у секцыю рахункаводства.
— Гэй, робім скідку: па дваццатцы! Чуеце?!.
Завыла бальнічная карэтка, але ніхто не чуў таго.
Іншаму голасу зусім добра:
— Чаго гэта ён наракае? — вывучанае здзіўленне.
Хтосьці наракаў.
— А халера яго ведае? Нічога ён не робіць, толькі цэлымі днямі бегае з паперкамі ад дырэктара да загадчыка і ад загадчыка да дырэктара, ліжа , ім азадкі і кажа, што яму цяжка!
— Галавач! Ен яшчэ калісьці самога сябе абхітруе, дальбог! Тады крыкне-вісне: ашукалі! А хто? Ён! Сябе! Пабачыш, так яно будзе, і пачуеш гэтакі лямант, бы цёткі Мальвіны, якой залезла за пазуху мыш, ха-ха-га-гы-гыгы... — смех ад плоту да плоту.
— А-а-аа, каб ён тое з'еў, што думае пра мяне!..