— Вядома, — адказаў ён губішчам. Не іначай адказаў ім, і цяпер заядала яго тое слова. «ён глядзеў на мяне, быццам на слізня!»
Ішоў.
Ступіў у ямінку, прыкрытую леташняй травою, парудзелай. Затрашчала ў калене, бліснула ўваччу болем. Паляцеў носам на касабочыну рова.
Дакаціўся да дна.
Выцерся насоўкаю. Паслініў ранкі. Пачысціў нагавіцы. Абмацаў рэпку: павярхоўны боль. Пашэнціла!
Палоска расуючага жыта заходзілася ад смеху.
Дубкі на ўзлеску спачувальна не варушыліся.
У Андрэя не было ўжо нічога, апрача задаволенасці тым, што застаўся цэлы.
Вылазячы, прыгледзеўся да маленькай ямінкі. Цалкам невялікай. «Я загледзеўся ўгору», — дайшло да яго.
Прыклыгаў сяк-так на кватэру.
Думкі, якія нанава зараіліся ля яго, і ён адегняў іх ад сябе, павісквалі за ім, бы шчанюкі. Рана ўлёгся спаць.
Разбудзіла яго сірэна, што зараўла расцягла і трывожна. Блізка.
Пунктуальна шостая гадзіна: «Трубіць! Чаму гэта трубяць? Дзе? Камусьці ўздумалася патрубацець. Патрэбна яно, як лысаму грэбень».
«Што» — спытаў чыйсьці голас, Нібы жаночы, цёплы.
«Ай, нічога».
«Хочаш малака?»
«Мне лёку жадаецца!»
«Чаго?»
«Кажу, лёку!»
«А што гэта?»
«Маці ў вялікі пост рыхтавала лёк -з галовак селядцоў. Не кеміш?»
Голас больш не азваўся.
На стале валялася ўчарашняя газета. Свет маячыў у ёй агнямі метраполій, аэрапортаў, віядукаў, аўтастрад, панеоненых артэрый. А за спіною чухаўся сон, гэтае няўдалае стварэнне, якое, цераз плячо, заглядвала ў папяровую Еўропу. (Андрэй вандраваў праз дрымучы лес, ветрыска шугаў па-над верхавінамі, а ззаду выла воўчае ган'ё. Чалавечымі галасамі выла. У лютаўскую зімечу!)
На снеданне ён еў хлеб з вэнджанай саланінай, з цыбуляй упрыкуску, закусваў квашаным агурком і запіў гарачай гарбатай. Калі б Андрэю спатрэбілася арганізоўваць падарожжа вакол зямлі, дык першае, аб чым паклапаціўся б, гэта — тона сухароў з чорнага хлеба і вялізная халадзільня, запоўненая вэнджанай саланінай, прарослай мясам...
«Куплю нагавіцы! Нашто? Ёсць грошы, трэба купіць... Не заўжды купляецца тое, што неабходна. Часам купляем дзеля прыемнасці купляць. Бачыш, Андрэй, як ты багата зажыў! Купляеш дзеля прыемнасці! Бацька, пачуўшы такое, нават перапытаў бы, або ўвогулене зразумеў бы мяне», — далікатна дапіў ён з кубка. Не аб гэтым думалася яму. Колькі ўжо часу робіць усю тую самую прымерку самога сябе да праблемкі: чаго я варты? у чым каштоўнасць майго існавання?
Памыўшы рукі, перачытаў так сабе сяброўскі ліст, дробязны, пісаны недзе ў прадвесне. Спісак глупстваў. Затым пашукаў аўтаручку з намерам адпісаць урэшце на гэты непатрэбны ліст: усур'ёз і разумна. Чыркнуў: «Дарагі Сябра, дзякую Табе за ліст. Прабач, што так доўга не адпісваў табе. Усё, ведаеш, справы, справы, справы...Так, мабыць, будзе да скону маіх дзён. Што ў мянё? Лепей і не пытай: Шэрасць і драбнота. Іншы раз падумаецца мне, што нават на хутарах людзі жывуць куды цікавей, чымсьці гэтыя натоўпы атрымальнікаў штомесячных акладаў, г. зн. усе тыя, прафесіяй якіх з'яўляецца стваранне мілага настро'ю сваймў начальству. Кожны кімсьці значалены, камусьці падначаленьі. Наш дырэктар з'яўляецца дырэктарам адно нам. Камусьці ў вярхах — батрак ён!.. Не здаецца мне, каб я тут завельмі памыляўся.
У дарослым жыцці найбольш перашкаджае пачуццё добрасумленнасці. Прашу не ўспрымаць гэтага ў крымінальным значэнні... Ці не здаецца Табе (мне — так!), што добрасумленнае дзіця карыстаецца ўсімі або амаль усімі шанцамі, якія даюць яму магчымасць расці просценька, не крывіцца. А Ты паглядзі, прыглядзіся да першага з боку бывалага ў жыцці цваніка! Ці не нагадвае ён Табе дзічку на мяжы ў полі?
Дазволь, дарагі, задаць Табе адно пытанне: чаму гэта нядобрасумленнасць дзіцяці ўсяго заклапочвае нас, а нядобрасумленнасць дарослага — абурае?! (Усё, што пішу — крый мяне Божа! — не ў Твой адрас! Мне, звычайна, зажадалася паразважаць, разам.з Табою, пры Тваім удзеле... Не болей.)
Падаю табе сваю версію адказу.
Махлярства малька, ягоныя махінацыі, нярэдка рассмяша-юць нас, бо маюць яны дачыненне да спраў, на наш погляд, малюпасенькіх. Для прыкладу — сыночак затаіў капейкі. Няхай наступны прыклад: сынок незнарокам папсаваў нам тэлевізар. Ух, зараза! Як у першым, так і ў другім выпадку малы нешта сапсаваў. Так! Ты сам удумайся — і пагодзішся са мною.
Чаму ён напсаваў?
Таму псаваў, што не патрапіў здзейсніць свайго жадання або не разумеў яго; хацець — а разумець тое ж, гэта ж рознае! Думаю, што ў тым адна з кардынальных прычын ашуканства, зладэейства, разбою — фізічнага і маральнага.
Амаральнасць у чалавеку з'яўляецца рэзультатам адсутнасці сугучча паміж яго жаданнямі і магчымасцямі здзейсніць іх.