Кожны, або амаль кожны, здольны да неверагодна ўпартых намаганняў, калі жаданае ім запоўніць ягонае быццё і мары. Збольшага менавіта гэта дае пачатак і да самых нізоў нядобрасумленным учынкам.
Ці Ты, шаноўны, заўважыў, што няхай сабе найдзікае зло бывае ўчынена ў імя дабра? Не хачу сцвярджаць, што зло з'яўляецца вынікам дылетанцкага падыходу ў людзей да жыцця. Але хачу сцвярджаць, што добрасумленнасці трэба навучыцца, каб здолець захаваць яе...»
Затрубілі дзесьці, бы на пажар?
«...Навучанне добрасумленнасці жа ж неабходна, як матэматыкі, гісторыі, мовы», — пісакаваў Андрэй. Яму дранцвелі пальцы.
«Не вывучаем тое, аб чым найболыш у нас гаворкі.
Не напісаны падручнік дабрасумленнасці — такі, як па этыцы, умельству спрэчак, лічбах, граматыцы і пісанню...» Зазвінела пачутае:
— Наш Ваня добра працуе. Ён сумленны! — голас з пахам пшанічных праснакоў.
— Бо ваш Ваня дурны як бот!
— Як гэта вы можаце так гаварыць?!
I Андрэй пісаў:
«На прасторы шматлікіх гадоў, праз чвэрць існавання чалавечай адзінкі вучым яе, як павінна яна правідлова размаўляць, паслугоўвацца моваю, адрозніваць Афрыку ад Паўднёвай Амерыкі і гэтак далей. Але самага існага кахання жыцця і прыгажосці яго, высокасумленнасці не навучаем. I нас — бо і нас? — не навучылі. Глядзім на гэта крыхў, як на фальклор; пакідаем самадзейнасці. Аднак жа гаварыць аб гэтым, дык мы маймацней гаворым. I плачам! Несур'ёзна?..» У Андрэя віселі яшчэ словы: «Навучанне добрасумленнасці немагчыма без азнаямлення з нядобрасумленнасцю, бо гэта два канцы аднаго кія...»
— К чорту! — вылаяўся.
Пісьмо не адаслаў. Яно так і звалялася. Або, мабыць, украў яго нехта са знаёмцаў, каб паціху парагатаць над Андрэем...
Пісанне ліста з'яўляецца трохі святам, а найпраўдзівей — падлікам ужо перажытага дасюль, думанага, не дадуманага... Маецца тут на ўвазе такі ліст, атрыманне якога стаецца здарэннем, падзеяй, што ўзбагачае сэрца і розум. У гэту раніцу Андрэй адчуў сябе, як у другі тыдзень сонечнага водпуску над глухой Зэльвай, у палатцы на яе стромані, над Зялёнай бухтай, адкуль прасціраецца даліна, парослая маладняком.
Да Андрэя прыбіваецца дух начэпліўца. Анямелая гутарка з ім бубніць рэхам сэнсу.
Начэплівец: Забіваеш сябе працаю дзеля грошай. Я зарабляю іх столькі, каб выжыць. Павер, гэта гідка прысвячаць свае дні здабыванню банкнотаў. Не кажу, што гэта абсалютна, так сказаць, беспатрэбна. Але, як ужо падкрэсліваў Дэмакрыт, ва ўсім неабходна быць памяркоўным. Дрыжыш перад начальствам. Дрыжыш перад ім не таму, што б'е ў морду. Баішся, любенькі, страціць пасаду, якая ў тваім выпадку адназначная з зарабляннем грашыскаў. Божа мой, калі, гэта людзі перастануць працаваць дзеля хлеба.
Андрэй: Ты крыўдзіш мяне гэткімі словамі. Няпраўда, што я бегаю на работу ў дырэкцыю дзеля адных грошай! Можа, і ёсць такія, але — не я! Калі хочаш ведаць шчырую праўду, працую я дзеля таго, каб быць лепшым за іншых! Зрэшты, не думаю, каб нехта хадзіў на працу толькі, каб забяспечыць сабе быт.
Начэплівец: Не будзь такі хуткі з высновамі. Лепш падумай, чым хацеў бы ты займацца, калі б не было патрэбы здабываць сродкі на, так званы, кавалак хлеба? Я, напрыклад, чытаў бы Талстога, Хемінгуэя, Дастаеўскага, Бальзака, Бабеля, Брыля, Коласа, Жаромскага...
Андрэй: Чытаў бы? Цэлымі днямі, тыднямі, гадамі, усё сваё жыццё? Наўрад. Ты нні-іі хрэна не сцяміў бы з таго ў іх! Літаратура ж вырастае з жыццёвасці, і, каб яе ўспрымаць, трэба знаходзіцца сярод жыцця. У безупыннай канфрантацыі самога сябе з грамадскасцю! За вокнамі кватэры няшмат відаць, васпане... Для дзяцей пішацца іначай, чымсьці для дарослых, бо аб іншым коле дасведчанасці гэтае пісанне. Ды і ўвогуле гаворыш ты глупства, што і слухаць няма ахвоты...
Начаплівец: А ты не хвалюйся і паслухай мяне. Перш чым навесці лад, ведай, уводзіцца балаган і гэта можна панаглядаць не толькі ў сем'ях перад вялікімі святамі. У гісторыі — таксама.
Андрэй: Уся твая гутарка — адзін уздырдыган! Наколькі цябе я зразумеў, узняў ты гаворку аб з'яве прымусу, якую выклікаюць грошавыя...
Начэіплівец: Трапна ўлавіў. Ёсць тут, аднак, пэўнае «але»: грошы таксама ж створаны і лічы іх, бадай, выключна інструментам таго вымусу, які, на жаль, з'яўляецца адным з элементаў сутнасці адносін паміж людзьмі, іх узаемнай залежнасці. Задумваюся, ці магчыма будзе калі-колечы выключыць гвалт з міжчалавечых суадносін. Звярні ўвагу на тое, як жывуць былыя дырэктары, што цяпер знаходзяцца на пенсіі. Хто наведвае іх? Ніхто! Каму ж яны зараз патрэбны?!