— Так, грошы — гэта яшчэ не ўсё... Як бы ў адказ, яна зірнула на яго з сяброўскай пакеплінкай.
— ...У нашай вёсцы, апавядалі, да вайны адзін прыехаў з Амерыкі. Ён навёз грошай — спадчыну па заможнай жонцы, якая там і памерла. Тут яго долары былі немалым капіталам, і ён зайздросна разбудаваўся. Думаў нанава ажаніцца, але ўзяў ды распіўся, разгуляўся. У нядзелі, бывала, выкупляў ён запас гарэлкі, якая была ў краме, і паіў усю ваколіцу. Пасля наймаў,— улетку! — сані, на якіх ездзіў па гасцінцы. Прапусціў усё праз горла, прапіў будынкі, хату і пачаў парабкаваць у суседнім двары. Яго бацька быў парабкам, і ён стаў парабкам...
— Дурань: мог бы выцацкаць сабе рай!
— Хто яго ведае... Знамянальнае тое, што калі ён пайшоў у найміты, то перастаў запіваць, узяўся жыць найзвычайна. У гэтым нешта загадкавае, тайніца чалавека ў чалавеку.
Яна змоўчала.
Андрэю свярбела сказаць: «Калі наконт чагосьці ўсе аднолькава думаюць, дык гэта павінна насцярожваць, выклікаць недавер».
Гэта было б залішнім. Яна і без таго незаслужана саромелася. Ён, яксьці павесялелы, разглядаўся сюды-туды, як бы шукаючы, з кім змястоўна дадумаць, мазгавіта, учэпіста... (У тэхнікуме не было ваганняў у тым, што перад усімі светлыя гады. Пабеленыя сцены класа, як экран у кінатэатры, усмоктвалі ў сябе падараслелую маладзеччыну. Песімістычна чарнела толькі сметнічка ў куце.)
А яе доля красавалася асабліва цудоўна — з апельсінавым пахам. I няхай бы хоць раз дадзена Андрэю магчымасць наведаць яе ў той дзень, калі муж выбудзе ў шакаладную камандзіроўку... Адзінюткі раз пацалаваць яе — з хлапечай зачараванасцю.
«Як жа нямнога яна дабілася ад лёсу! А ці ж мала? А я — ці даў бы ёй тое годнае яе? Ого, вяду падлікі! Зарана, брацец, зарана... Дакучае мне стрэмінка жалю — не жалю... Не выракаюся мараў? Заключаю здзелкі з неабходнасцю, з затоенай гатоўнасцю выхапіць ад яе самім выпеставанае. Ці гэта не так? Я чымсьці глыбока незадаволены... I мая незадаволенасць, быццам зубны боль, то гасне, то ўспыхвае...»
— О, тут і развітаемся, — сказала яна. Спыніліся ля скрыжаваяня артэрый. — Табе — куды?
— Туды, — махнуў рукою. «Зайду дамоў і знармальнею, разыдземся і наўрад ці калі зноўку сустрэнемся? — Але я пастаю ды пагляджу, як ты пераходзіш цераз вуліцу», — засмяяўся ён з палёгкай. — Ты ж маці, жывеш не для адной сябе.
Перайшла — і Андрэй рушыў у сваім напрамку. Азірнуўся, і яна азірнулася ў тую ж хвіліну. Памахала яму па-старасвецку, нечым сінім. Адказаў ёй.
I тут перад Андрэем мільганула постаць, быццам выліты капітан. Досыць самавіты мужчына з партфелем дабег: да ступенек аўтобуса гарадской камунікацыі і паспеў увайсці ў яго. (Калі б цяпер забралі Андрэя ў камісарыят, дык ён там вёў бы сябе куды ганаровей!)
...Гаспадар кватэры, на якую стаў Андрэй, калі хадзіў у сярэднюю школу, неяк насварыўся на яго (маці прасіла наглядаць над сынам).
— Кажаш, што ў цябе ўсё ў лад? Дык чаму гэта двойкі завяліся?! Кажаш — не ацэнкі важныя, але інтэлект. Не кеміш, што без добрых адзнак ніхто не паве рыць у твае веды! Патрэбны — дыплом.
Андрэй слухаў, бы гультаяваты рэферэнт.
— Ты павінен адказаць сабе на пытанне, нашто, дзеля чаго вучышся?. Чаго спадзяешся ад вучобы? Ці адных ведаў? Не, даражэнькі, не толькі. Заканчэнне школы з'яўляецца ўмовай намеранага табою выйсця ў людзі. Скажу табе больш таго: ісці ў школу — гэта ўсё роўна, што паступіць на раббту, значыць, прыняць устаноўленыя грамадствам правілы жыццёвай гульні. А гуляць, паслухай, можна дрэнна і добра, безнадзейна і выдатна. Што самае важнае ў ёй? Вынікі! Рэзультаты! Аднак, не такія, як ты думаеш, не ўласныя. Такія, што будуць табе прызнаны іншымі. Табе! Прызнаны! Галава твая варыць? Ну, час ужо... Гібель той школе, у якой вучні ставяць сабе пяцёркі, як гібель той фірме, дзе дырэктар самому сабе прызнае ўзнагароды, медалі... Прамова яго гучэла, як байка.
Знайшоўшыся ў пакоі кватэры, Андрэй усеўся ў крэсла курыць.
На дварэ сыпаў снег з дажджом. Пагода загнівала. (У непагадзь блага малоціцца авёс. Павільгатнелы, ён не паддаецца цэпу. — Нашто марнуеш яго?! — павучае бацька. — Якая гэта табе халера, што ўзяўся ты малаціць у гэткую зліжнечу?! Булава ты! Лепей во нарэж сечкі жывіне, з канюшынаю — на тыдзень карове і авечкам, чуеш?..)
Ад балкона падпаўзаў холад.
Сняжынкі, быццам пух малачайніка, сцякалі з ручаінкамі. «Павер: век нічога не даб'ешся, калі не палічышся з тымі правіламі», — не сціхала гаспадарава павучэнне.
Андрэй ходзіць на шпацыр, на паўгадзіны і перад сном. Запатрабаваў таго лекар. «Нядобра з сэрцам».