Пасля кожнай такой або падобнай адмовы ў пасрэдніцтве працы абураліся і пісалі чарговае накіраванне, кажучы: «У гэтай установе, куды накіроўваем вас, напэўна будзеце прыняты на работу. Адтуль ужо колькі разоў званілі з просьбай накіраваць ім кандыдатуру...»
Я заходзіў у сваю галаву аж да самых пятак, чаму гэта не хочуць мяне? Чаму гэта пошукі работы пасля таго, як цябе пазбыліся з папярэдняй, з'яўляюцца пракляццем?.
Андрэй адчуваў, як халадзее яму нутро. Заклаўшы рукі на спіну, ён ліхаманкава сціскаў пальцы, каб разагрэць іх. Дажджавыя хмары гналіся экскадрыллямі, вецер зрываў галаву.
Перабіў філосафа, запярэчыў:
— Ты перабольшваеш... Пляцеш нешта неверагоднае, — гэта было сказана мо болей самому сабе, чымсьці яму. У пачуццях Андрэя прасвечваліся пачаткі ўпэўненасці ў тым, што ўсё, аб чым гаворыць яму гэты пааббіваны чалавек, з'яўляецца праўдай. I выказвае ён яе таму. што перастаў баяцца, а нават ужо зрабіўся абыякавым да свайго лёсу. Гэтакая абыякавасць нараджаецца ў сэрцах тых людзей, якіх пазбавілі надзеі. Быццам у пенсіянераў.
Ён крыху як бы не пачуўшы Андрэя, зноў загаварыў, каб закончыць:
— Каторагасьці дня я зразумеў: мяне баяцца! Ці толькі? Тая процьма начальнікаў, з якімі даводзілася гутарыць, магчыма, бачаць за мною нейкі хвост з нечага страшэннага. Ён валачэцца, і няма адважных адсеч яго? Відаць, думалі: «На халеру мне гэтакі супрацоўнік?!.» Разумны, на іх думку, не будзе хадзіць над прорвай, каб дурні сапхнулі туды. ёсць сэнс падаць руку такому, які ідзе пад гару, угору! З такім і самому лягчэй. А гэтакаму, які скочваецца ўніз, не падавай рук, бо яшчэ пацягне цябе за сабою. Ты, чую, не верыш мне? Ну, не вер. Тваё на гэта права.
— Чаму ж? — шчыра ўсхваляваўся Андрэй. — Веру табе.
I сапраўды, паверыў філосафу. Махлярства, наогул, адчуваецца скураю.
— У цябе ёсць час?
— Калі б яго ў мяне не было, не праводзіў бы цябе.
— Хадзі да мяне, дам пачытаць дзённік. Я вёў дзённік — дзеля цікавасці, дзеля магчымасці параўнаць... Ну, хадзем да мяне. Хадзі!
«Патрэбны мне твой дзённік, як бязногаму абутак», — курчыўся Андрэй.
— Мне няма калі заходзіць да цябе, — раптам пачаў круціць. — Я пачакаю на вуліцы, а ты прынясі мне гэты дзённік. Так будзе хутчэй. Заўтра аддам табе яго...
— Як хочаш, — філосаф знік у цемені пад'езда, засмечанага, з кашэчымі піскамі.
Атрымаўшы ў рукі дзённік інжынера, Андрэй гартаў яго ўжо ў пасцелі, паўсонны. Чытаў да позняй ночы.
«8 верасня.
4 верасня пачаўся мне 35-ты год. Быў мілы абед...
Удзень я быў абавязаны заявіцца на дзесятую гадзіну ў Камісію па кантролю кадраў. Допыт і спісванне пратакола зацягнуліся да паловы другой гадзіны. Данёс на мяне А., былы сябра. Чаму гэта даносы пішуць пераважна былыя сябры?»
Андрэй з жахам падумаў пра свой нядаўні арышт! Быццам атрымаўшы ананімку, ён ліхаманкава аглядваў у памяці людзей, якіх паспеў палюбіць. Не, на думку Андрэя, гэты інжынер нешта блытае... ён, відаць, ніколі не меў сяброў. Яму, як і капітану, сяброўства здаецца ўсяго істотным правілам гульні ў штосьці. У жыццё?
Усё, зрэшты, магчыма, сумняваўся Андрэй. Магчыма нават і тое, што мы наўмысна жалімся на сяброў, бы маці на дзяцей, без якіх жылося б ёй усё-такі беспатрэбна.
«14 верасня.
Маё самаадчуванне наогул дрэннае. Па маёй дурной галаве ўсё яшчэ гойсае здзіўленне тым, што шчырасць з'яўляецца надта небяспечнай чалавеку!
15 верасня.
Расказаў я Шурку пра данос на мяне і даў яму прачытаць напісанае мною ў адрас Камісіі тлумачэнне п. з. «Сімптомы абвастрэння становішча ў прадпрыемстве ў сувязі з пагаршэннем умоў бяспечнай працы». Шурык схіляецца да таго, што я прайграю гэту сваю бітву з паезуіцелым бюракратызмам.