Увечары — дыспут з Казікам; чыталі, уголас, Леніна — «Апошнія пісьмы і артыкулы».
Якую ж прыняць тактыку ў зносінах з дырэктарам? Трэба маўчаць. Калі не ўмееш гаварыць з карысцю, дык маўчы, быццам уквэцаўшыся!
27 верасня.
22 верасня напісаў я «Інспірацыі...» — як дапаўненне да «Сімптомаў»...», паставіўшы заднюю дату ІЗ.ІХ., каб выглядала на тое, што чакаў я зручнага моманту — асабіста ўручыць гэта старшыні Камісіі... Адтуль пазванілі мне ў панядзелак, каб з'явіцца да іх у сераду, але я выкруціўся важным выездам, адмовіўшыся такім чынам ад яшчэ адной прыкрай гутаркі. Залежала мне на тым, каб перш прачыталі там мае «Інспірацыі...».
Чамусьці не магу пазбыцца ўражання, што мае тлумачэнні нікому не патрэбныя, што ніхто імі нават не пацікавіцца...»
Тлумачэнпі... Уласна кажучы, што гэта? Андрэю зрабілася да болю ясна тое, што тлумачэнне і апраўданне, як тыя дзве непаралельныя лініі, скрыжоўваюцца на міг з сабою, даючы супольную вартасць, каб ізноў разысціся і ўжо не наблізіцца да сябе. Той, хто дае тлумачэнні, бярэ на сябе віну, сваю або чужую. Як гэта не змог зразумець таго інжынер?!
«28 верасня.
Дапытвалі мяне ад дзесятай да дванаццатай гадзіны з мінутамі. На працягу дзесяці хвілін — на такі час выправадзілі мяне ў хол — сфармулявалі супраць мяме дзівоснае абвінавачанне: я беспадстаўна аплёўваю дырэкцыю! Дзе? У прыватным пісьме, якое перастала быць прыватным ад моманту, калі К. даў яго пачытаць А.
Чатырнаццатая гадзіна трыццаць хвілін. Выклікае мяне галоўны дырэктар і, у прысутнасці загадчыка аддзела кадраў, уручае мне звальненне з работы.
Першым чалавекам, якому паведаміў я аб усім, быў Піліп, мой колішні настаўнік.
2 кастрычніка.
Сёння спрабаваў я перанакіраваць цэлую гэту справу так, каб фармальна выглядала, нібы гэта я, па ўласнай просьбе, пакідаю работу.
Думаю ўладзіцца так, каб мець шмат часу на доследныя заняткі, аб якіх здаўна мару!
Немагчыма многа зарабляць і, адначасова, рабіць нешта карыснае грамадству.
4 кастрычніка.
Гутарьіў з Р., ад дзесятай дня да паловы дзевятай вечара.
Калі я вяртаўся дамоў, падумалася мне, што не так цяжка пагадзіцца з чужымі рацыямі, калі яны не пярэчаць твайму жыццёваму становішчу. Не б'юць па нагах!
8 кастрычніка.
Паслаў пратэст у Цэнтральную. Дзеля формы.
Дапаможа мне гэта, праўдападобна, так, як дзяўчыне, аб якой зайздросны кавалер гарлапаніў на музыках, што яна курва! Тое, што здарыцца публічна, немагчыма выкрасліць з людскай памяці».
Андрэй пайшоў у кухню напіцца гарачага чаю. Мыючы шклянку, ён засмуц'іўся тым, чаму (чым?) гэты дзённік наводзіць на яго гняўлівасць? Нават не гняўлівасць, а нейкі неспакой — такі настаўніцкі, калі вучань дрэнна адказвае зададзены ўрок. Вучань, вядома, потым вызубрыць правільны адказ, але гэта ўжо рэдка пераконвае яго ў выказваемай ім праўдзе. Лічыцца — першая, няхай сабе і фальшывая. Андрэю ў школе здаралася такое даволі часта. I хаця атрымоўваў ён канцавыя адзнакі добрыя, заставаўся, аднак жа, ненадзейным; яго не клікалі да дошкі ў час інспектарскіх візітацый урокаў.
«22 кастрычніка.
Сакратарка перадала мне працоўную характарыстыку, падпісаную галоўным дырэктарам.
Гэту характарыстыку ўвечары адаслаў поштаю назад. Дырэктару! Напісаў на ёй: «Вы кпіце з мяне! Дзе ж я знайду работу сабе з такой папераю? Падумалі?»
Сёння ўпершыню зайшоў у пасрэдніцтва працы.
26 кастрычніка.
Захацелася падлічыць установы і асобы, у якіх прасіў я работу. Шмат!.. Ажно трыццаць. I ўсюды, бадзягі, цікавяцца прычынамі майго адыходу з папярэдняга месца работы. Не маімі, высокімі, кваліфікацыямі, але — п р ы ч ы н а м і. Што тут важнейшае?»
Андрэй — як часта ў яго бывала — не адразу зразумеў гэту злосць інжынера. Спачатку яна выдавалася яму дзіцячай, але не зусім наіўнай. Гэткае адчуванне цягнулася ў ім добрую хвілю, пакуль усвядоміў сабе, чаму ён, Андрэй Антошка, усё-такі непакоіцца?..
Прычына ягонага неспакою была ў тым, што на месцы інжынера ўявіў ён сябе! ён не знаходзіў тлумачэння сваёй ранейшай здагадцы, нібы інжынер махлюе: усё тое сапраўды здарылася.
Не ў жарт падумалася, што менавіта Андрэй змог бы зрабіць, учыніць, апынуўшыся ў становішчы інжынера? Ліквідаваць прычыны свайго адыходу з месца папярэдняй работы? Ці можна ліквідаваць нешта такое, што сталася фактам.
Прамаўчаць, дадумваўся Андрэй. Адначасова ўжо ведаў ён, што гэта не так. Па-дурному, бесперспектыўна, — маўчаць. Будучы ў падобнай бядзе, бадай, разлічваў бы ён на фактар хуткасці... Значыць, на махлярства? На той гатунак махлярства, які называецца: утаіць праўду. А паслядоўнасць таго — якая? Паспадзявацца потым на ласку? Не, не на ласку, але на... агідлівасць! Тую агідлівасць, дзякуючы якой, скажам, вужака часам шчасліва ўцякае з-пад бота ўражлівага чалавека.