Пляваць на тое, што гэта пісаў намесьнік начальніка, пляваць на тое, што так мярзотна баляць вушы, пляваць на тое, што заўтра выходны. Пляваць на тое, што ліст Ён напісаў нібыта па працоўных справах. Затое: мілая Веранічка. Мілая Веранічка. Як сярнічка, як зьнічка. Ягоная Веранічка. Ты не жадаеш памерці разам са мной? Яна шчодра змачыла вату, абвязала галаву пуховай мацярынскай хусткай ды выпіла нагбом паўшклянкі гарэлкі, і вушы прыемна анямелі. А назаўтра яна спускалася па прыступках адміністрацыі ўсьлед за легканогім і загарэлым Юргенам, які ўсё нецярпліва азіраўся, і ў вушах Веранікі стаяла такая страляніна, што перад вачыма было цёмна. У аўтобусе яна выпіла адразу дзьве пігулкі й на нейкі час зусім перастала адчуваць сваё цела, толькі пяткі былі халодныя, бы сьнег.
Юрген, здавалася, не хацеў заўважаць, што Вераніцы блага. Ён круціў сваім вяснушчатым тварам туды-сюды, сьветлыя валасы стаялі тарчма, кожнае ягонае пытаньне было афарбаванае непрыхаванай іроніяй. “А колькі ў вас зорачак на пагонах?” – нібыта прастадушна кідаў ён праз плячо, і апранутая ў звычны свой дзелавы касьцюм Вераніка доўга разважала, ці слушна яна зразумела. А ён размаўляў па-расейску правільна, як эстонец. Вераніку, якая думала, што ёй давядзецца тлумачыцца жэстамі, як, напрыклад, памежнік у сталічным міжнародным аэрапорце, які сустракае пасажыраў, гэта зусім ня цешыла.
У лягеры ім падрыхтавалі цудоўны прыём, Юргену вынесьлі нават хлеб-соль, але ён, прамовіўшы нешта скрозь зубы, няветліва прайшоў міма. У кабінэце камэнданта быў накрыты стол, Юрген скрывіўся, але потым узяў бутэрброд з ікрой і моўчкі пачаў жаваць. Вераніка зрабіла глыток шампанскага, а камэндант кульнуў чарку ды смачна захрумсьцеў агурком, добразычліва паглядваючы на госьця. Але той выпіў вады й цьвёрда папрасіў правесьці яго ў лягер. Вераніка паціснула плячыма ды маркотна кіўнула.
Спачатку ўсё было няблага, Юргена цікавілі збольшага лічбы. Статыстыкай Вераніка валодала добра, Юрген запісваў, між справаю паглядваючы на Вераніку з зусім не мужчынскім інтарэсам – ён пазіраў на яе так, быццам яна ляжала пад мікраскопам. “Блакітны”, – падумала абыякава Вераніка. Яна вымаўляла лічбы лёгка, бо гэта былі сапраўдныя, не падрэтушаваныя лічбы, дый чаго ёй было яму хлусіць? Аднак потым ён зноў пачаў раздражняць Вераніку, бо стаў вярзьці нейкую лухту. “А вам ніколі не прыходзіла ў галаву...” – казаў Юрген, і пачынаў пераказваць ёй зьмест фашыстоўскіх газэтаў, нібы завучыў перад паездкай нешта адтуль на памяць. “Не. Не прыходзіла”, – усьміхалася Вераніка, пагардліва гледзячы яму ў вочы. “Тут жывуць злачынцы. Фашысты. Людзі, якія пагражаюць грамадзтву. І жывуць, як бачыце, някепска, нягледзячы на сваю віну. З камфортам.”. “Пацёмкінская... вёска?” – зь цяжкасьцю вымавіў Юрген, у вачох якога бліснуў азартны агеньчык. Вераніка зірнула на яго са шкадаваньнем: “Вы ж самі цудоўна ведаеце, што гэта ня так...”
– Злачынцы? У маёй краіне іх называюць па-іншаму...
– Вы ў дадзены момант не ў сваёй краіне, – адказала Вераніка. Ня трэба
было гэтага казаць, яна ўсё ж была на працы. Адказваць неабходна карэктна, спакойна, з пачуцьцём уласнае годнасьці і з упэўненай ветлівай усьмешкай. Гэтаму яе вучылі.
– Але чаму менавіта гэтае слова?
– Каб пагаварыць на лінгвістычныя тэмы, неабавязкова было прыязджаць сюды, – горда прамовіла Вераніка і адзначыла пра сябе, што зноў сказала нешта ня тое.
– А гэта... вось там... што гэта?
– Могілкі, – Вераніка з выклікам зірнула яму ў вадзяністыя вочы. Ён нечакана спыніўся ды, адвярнуўшыся, узяўся за пруты агароджы. Удалечыні, на лужку перад першым шэрагам аднолькавых магільных плітаў, хадзіў, дробна пераступаючы, пахілы чалавек ды стрыг траву. Нейкі час Юрген маўчаў.
– Могілкі?
– Ну так, – Вераніка ўсьміхнулася. – У нас жа няма тут газавых камэраў, ня тое што ў некаторых... нядаўна...
Юрген паглядзеў на яе ўважліва ды паволі рушыў далей.
– Шкада, што тут нельга фатаграфаваць.
Вераніка стомлена ўздыхнула. Дух яе прастуды прачнуўся й пацягнуўся.
– Час выйшаў. Трэба йсьці назад.
Яны рушылі да камэндатуры, дзе ў пакоі для спатканьняў Юргену было дазволена ўзяць невялікае інтэрвію ў якога-небудзь фашыста. Вераніка чамусьці чакала пабачыць за сталом Панасенку, але прыйшоў адзін з тых маладзёнаў, якія месяц таму каштавалі аддзелу ды Вераніцы ў прыватнасьці столькі нэрваў. Ён палка нешта стаў даказваць Юргену па-ангельску, а той ківаў віхрастай галавой і глядзеў убок. Паміж імі ляжаў дарагі, бліскучы дыктафон, і здавалася, юны фашыст намаўляе замежнага госьця яго купіць. Вераніка й камэндант не разумелі ані слова, за плячыма маладзёна стаялі два ахоўнікі, адзін глядзеў на Вераніку, другі ўверх. Расшпіленыя каўнерыкі, простыя сялянскія твары.