Сустрэчны цягнік пралятае міма, белая бура за нерухомым акном, і потым – толькі выпнуты азадак, які са сьвістам уцягвае ў сябе гэтая важкая сэкунда. Выкшталцоная дуэль правадоў за акном, яны наскокваюць адзін на аднаго, сплятаюцца, пераплятаюцца, абганяюць, бягуць навыперадкі, і потым шэрая паласа неба адкідвае іх у бакі, так далёка, што яны самі губляюць свае слупы й потым нейкі час шукаюць, дзе чый... Ветравыя генэратары, што па-донкіхотаўску машуць сваімі рукамі ў белую ды чырвоную палоску, нібы зьдзекуючыся з усіх памежных слупоў на сьвеце. Цацачныя каровы, замерлыя на зялёным аксаміце краіны, што пралятае міма. Ёй няма справы, куды ты едзеш, і я дзякую ёй за гэта.
“Ты мусіш вандраваць”, – сказала мне тая маленькая бэрлінка, – “Ты мусіш пабываць паўсюль, дзе толькі зможаш, ты мусіш паглядзець на вялікія й малыя гарады, мусіш пабачыць горы й моры, мусіш быць свабодным, мусіш зрабіць усё, што мог бы зрабіць, і яшчэ больш. Я ведаю, ты шмат можаш дасягнуць. І забудзь пра будзільнікі, чуеш, назаўсёды забудзь пра будзільнікі!.. Ты мусіш уцякаць адтуль, а інакш ты загінеш. І мне – асабіста мне – будзе трошкі шкада”.
“Так, так,” – ківаў я пад цяжарам прыемных мадальных дзеясловаў, – “Я мушу, я хачу гэтага...”. Але ў вачох маіх, відаць, было мала радасьці, бо яна зазірала мне ў твар:
– Можа быць, ты ня хочаш?
І як мне было патлумачыць ёй, што спачатку я мушу навучыцца радавацца, навучыцца не саромецца таго, што нас вучаць са страхам і агідай называць “я сам”. Стукай па дрэве, стукай.
Калі б я застаўся на радзіме, я даўно скончыў бы жыцьцё самагубствам. Як пошла гэта гучыць. Чым давесьці, што я не какетнічаю? Зьдзейсьніць самагубства ў вас на вачох мне замінае толькі тое, што ў мёртвых кепскі почырк. Неразборлівы. А я, жывучы тут, маю як ніколі вялікую патрэбу ў выразнасьці і яснасьці. Я абавязкова забіў бы сябе, калі б застаўся. Нават нягледзячы на тое, што ўзровень сератаніна ў маім мозгу і 5-гідраксііндалеацэтынавай кіслаты ў сьпіннамазгавой вадкасьці заўжды быў у норме (я чуў, менавіта іх колькасьць фатальным чынам уплывае на самагубцаў). Я забіў бы сябе, бо гэта было б лягічна. Але тут, як у казцы, зьявілася яна. Інтурыстка, як кажа мая бабуля.
Яна выглядала побач са мной як упэўненая кропка побач з разубленым, хісткім клічнікам, яна... А цяпер яна наступае мне нагу, каб я замаўчаў, я абяцаў нікому нічога пра яе не распавядаць, і таму хутчэй, хутчэй, пакуль яна не заціснула мне рот, гэтая маленькая сьмяшлівая бэрлінка зь лісіным тварам і далонямі, якія пахнуць кавай.
Яны заўжды будуць для мяне пахнуць кавай. Таму што ўсё пачалося з кавы. Там, у маім родным горадзе, некалькі гадоў таму. “Ня хочаш пазнаёміцца з замежнікамі? Заўтра ў Таварыстве інтэрнацыянальнай дружбы...” Замежнікі былі для мяне тады як марсіяне. Мяне з кімсьці зблыталі; ёй нехта сказаў, што я разумею яе мову, і вось яна пытаецца ў мяне пра нешта, вакол людзі, людзі, мы зь ёй сядзім моўчкі, прыціснутыя сталом да самай сьцяны, і можна было ўжо тады ўцяміць, што нам зь ёй нікуды не падзецца адно ад аднаго, выйсьці з-за стала можна было толькі нырнуўшы пад яго; ніхто не зьвяртае на нас увагі, і Р. крычыць гучней за ўсіх. Я пакутліва разважаю, што адказаць ёй, разважаю, ня ведаючы, што яна спытала. Два кароткіх словы, якое зь іх абраць? “Не,” – кажу я даволі ўпэўнена, – “Не”. Відаць, я абраў “не” выключна з пачуцьця прыхаванага пратэсту супраць Бабілёнскай вежы. А мог бы сказаць “так”, і тады б не было нічога, ні гэтага паўночнага гораду, ні самой гэтай вежы, ні цягнікоў ІСЕ, ні мяне, ні яе.
Такім чынам, я сказаў: “Не”, і яна засьмяялася, а потым паўтарыла сваё пытаньне, і зноў я нічога не зразумеў. “Не?” – засьмяялася яна гучней, і пагрукала лыжачкай аб філіжанку, так ёй было весела. “Не”, – стаяў я на сваім. Чаму ж мне, дурню, не было проста сказаць ёй, што я яе не разумею. Яна перастала сьмяяцца й задумліва зірнула на дзьверы. Там стаяў Франк, яе калега, і нецярпліва махаў рукой, клічучы да сябе. Яна проста прасіла мяне падняцца зь месца, каб яна змагла выйсьці. Вось і ўсё. Яна ўсьміхнулася й зноў нешта сказала. Гэта была ня тая мова, якой нас вучылі ў школе. “Не”, – паўтарыў я на гэты раз упэўнена й смурна, замест таго каб праваліцца скрозь зямлю. “Не”. І тады яна ўпершыню паглядзела мне ў вочы.
Яна выйшла, я сядзеў і чырванеў, мне так хацелася, каб яна больш не вярталася. Але яна вярнулася, і зноў, нешта пераключыўшы кароткім кашлем у сваіх грудзёх, стала задаваць мне пытаньні, цяпер ясныя і ў той жа час складаныя. На іх нельга было адказаць “не” або “так”.