— Накармі ix казкамі. Ыавучылася ты, Аксіння, баяць казкі.
Тады маці, адчуўшы, што брат не верыць ёй, пачала даказваць, пасведчанне на хлеб паказала, якое выдалі ў саўдэпе.
На вачах маіх мяняўся выраз дзядзькавага твару. Урэшце, паверыўшы сястры, селянін перахрысціў сваю бараду i сказаў:
— Дзякуй богу. Значыцца, праўда ўсё, што расказваў нам камісар.
ДУБЫ
Над лесасекай, зарослай густымі кустамі арэшніку, плыло павуцінне бабінага лета. Плыло ў бок маладога, як бы абпаленага дзівосным агнём, асінніку. Але (так здавалася здалёк, з другога краю лесасекі) павуцінне, нібы баючыся згарэць на гэтых агністых лісцях, не чаплялася за асіны, a, даляцеўшы туды, раптам узнімалася вышэй ix i ляцела ў ясны, на дзіва глыбокі блакіт асенняга неба i як бы раставала ў гэтай бяздоннай сіняве. Сонца нядаўна схілілася з паўдня, але хавалася ўжо за лесам, i на дзялянку падаў доўгі зубчасты цень, дзе-нідзе разрэзаны сонечнымі прасветамі.
Па лясной сцежцы, звілістай i вузкай, засланай залатым дываном бярозавага лісця, ішлі тры чалавекі ў форменных шапках лясной варты. Відаць, як у большасці людзей ix прафесіі, яны не вызначаліся залішняй гаварлівасцю.
Каля лесасекі самы старэйшы з ix, ссутулены, з худым маршчыністым тварам i сівымі вусамі, гэтак жа моўчкі звярнуў са сцежкі i закрочыў паміж кустамі арэшніку.
Самы малады ляснік здзіўлена паклікаў яго:
— Ігнат Макаравіч! Куды вы?
Стары, не азірнуўшыся, махнуў рукой, як бы даўшы знак: ідзіце сваёй дарогай, не звяртайце на мяне ўвагі.
— Макаравіч! Мы ж дамаўляліся пабываць на пасёлку...
— Не чапай,— сказаў трэці,— Пайшоў да дубоў. Параіцца...
— З дубамі?
— Ён, брат, з дрэвамі, што з дзецьмі, размаўляе. А дубы гэтыя вельмі дарагія яму. Хіба я не расказваў табе?
Між тым стары ляснік, мінуўшы лесасеку, прайшоў малады асіннік, потым па жардзінах, нябачных у траве, перабраўся цераз пойму невялікай рачулкі. Тут, у пойме, раслі вольхі, гонкія, але амаль кожная ca скрыўленым крыху камлём, бо раслі яны кустамі ка высокіх купінах. Вясновая вада вымывала ў купінах норы, агаляліся чырвоныя карэнні, але вольхі, сплёўшыся карэннямі, трымалі адна адну, i рэдка якая падала пад націскам ветру. Ігнат Макаравіч, які ведаў i шанаваў кожнае дрэва ў абходзе, не надта любіў гэтыя балотныя вольхі. Вось i зараз, калі ўвесь лес гарыць золатам, у якое яго ўбрала восень, алешнік гэты як бы не прызнае яе законаў i паводзіць сябе дзіўна: угары ўвесь яшчэ зялёны, а трава ўнізе засыпана лісцем, пачарнелым, скручаным, як гарэлая бляха. Непрыкметна i непрыгожа скідае сваё летняе ўбранне!
Стары перайшоў па кладцы, зробленай яго рукамі, рачулку, выбраўся на сухі высокі бераг. Адгэтуль пачынаецца дубовы гай. Векавыя дубы стаяць паважныя, спакойныя ў сваёй велічы. Яны не то што не падпарадкоўваюцца агульным законам восені, яны проста, адчуваючы сваю сілу i моц, скараюцца ёй у апошнюю чаргу. Подых восені мала яшчэ крануў ix. Рэдкія лісці зрываліся з галін асілкаў i ляцелі ўніз павольна, асцярожна, як разведчыкі, лажыліся на зямлю роўна i прыгожа, накрываючы жоўта-зялёныя жалуды, якія, наадварот, падалі з вышыні імкліва, як кулі, i гучна чмякаліся аб мяккую зямлю.
Ігнат Макаравіч запаволіў хаду, нахіліўшыся, падняў колькі жалудоў, паклаў у кішэнь. Глянуў угару. Ён любаваўся дубамі. Але гэта былі яшчэ не тыя дубы, да якіх ён ішоў, каля якіх яму захацелася пасядзець. Тыя крыху далей. 1м не па дзвесце i не па сто, a ўсяго па сорак год. Вось яна: нешырокая, але доўгая дзялянка, паўз квартальную прасеку, у абкружэнні больш сталага лесу з роўнымі радамі не надта высокіх, але дзябёлых, прыгожых, з белаватай карой, з густымі шапкамі галля маладых дубоў. З першага ж позірку відаць, што дубы гэтыя пасаджаны чалавекам i што клапатлівыя ўмелыя рукі заўсёды прысутнічалі тут.
На краі дзялянкі, як быцька, як вартавы, узвышаецца стары волат-дуб, магчыма, самы стары ў гэтым гаі, з парадзелым голлем, з глыбокімі шрамамі ад удараў маланкі. Моладзь пачціва адступіла ад старога, i тут утварылася ўтульная палянка. На гэтай палянцы, за акуратнай агароджай з дашчэчак,— два магільыыя курганчыкі, два любоўна выструганыя з цэлых кавалкаў дубу абеліскі. На кожным простыя надпісы.
На адным:
КРЫЛОЎ
АРСЕНІЙ ВЕНІЯМІНАВІЧ
1894-1921
На другім:
ЦВІРКУН
КАНСТАНЦІН ІГНАТАВІЧ
1923-1943
Ігнат Макаравіч падышоў да магілак, зняў сваю форменную шапку, пастаяў хвіліну. Потым сеў на маленькую лавачку пад старым дубам. Аднекуль дыхнуў вецярок, i загаманілі маладыя дубы, як бы вітаючы свайго гаспадара. Стары ляснік ласкава паглядзеў на ix і, нахіліўшы сваю галаву, глыбока задумаўся. Амаль усё яго жыццё звязана з лесам, з гэтымі дубамі i гэтымі магіламі...