* * *
Адбылося iнакш.
Цяпер Сьцяпану зразумела, што старшыня - у сапраўднасьцi - забаўляўся. Гэта была спрэчка памiж гадзiньнiкавым майстрам, якi ведае мэханiку часу, i яго клiентам, якi ўмее толькi злавацца на тое, што ўсё часьцей ён плацiць за рамонт паношанага.
У сваю апошнюю, ранiшнюю, гутарку зь iм Сумленевiч, як гэта яму ўяўлялася, хiтраваў цэльна.
Сказаў ён нягоднiку:
- Я вельмi дзякую вам, пане старшыня, за тое, што вы схацелi прыняць мяне. Прашу прабачыць мне ўчарашняе маё грубiянства; я непатрэбна расхваляваўся, але гэта нiякае апраўданьне маё. Вiнаваты я! I нават, калi вы па сваёй ветлiвасьцi й дабрынi пачнеце супакойваць мяне, дык усё роўна застануся я ў смутку... Сьцяпан гаварыў i гаварыў, чакаючы слоўца рэплiкi ад старшынi. Успацелы, ён змоўк.
Тое, што старшыня не папрасiў яго сесьцi ў крэсла, Сьцяпан палiчыў спрыяльнай яму праявай, уданым паглыбленьнем задумы.
- Я слухаю, э, вас, - азваўся старшыня да Сьцяпана, папiваючы чорную каву з узорыстага кубачка.
Складвалася нешта па-вялiкапанску абражальнае; аб лепшым разьвiцьцi падзеяў Сумленевiч i ня мог марыць: "Цудоўна! Каб адно не папсавала ўсяго тут тэма Кiры..."
- За гэты няшчасны падпал я ня толькi гатовы, але й павiнен адпакутаваць, пане старшыня! - вярэдзiў яму Сьцяпан. - Прашу я вас аднаго: забудзьце вы пра мае сьмешныя iдэйкi! I паверце мне: за гэтыя днi я шмат чаго перадумаў. Зараз стаў я iншым чалавекам. Вы не палiчэце маiх словаў, крый мяне Божа, як намёк на спагаду... Суд вызначыць меру маiм учынкам. I калi я чаго баюся, дык паблажкi...
Сьцяпан недзе даў маху.
Гэты балван, перад якiм ён спавядаўся, перабiў яго:
- У мяне, э, няма часу. Цi гэта ўсё, э, што вы хацелi мне сказаць? Э...
- Гэта ўсё. Дзякую вам. Я вельмi вам дзякую, пане старшыня! - маласловiў Сьцяпан. Яму адбiрала дых радасьць, радасная палёгка, яе тандэтны гатунак.
Пагрозьлiвасьць, праўда, ён адчуваў, але падобную да пагарды.
Грамадзкага суду над Сумленевiчам старшыня не зьбiраўся наладжваць, у чым Сьцяпан, аднак, ня меў пэўнасьцi. Распускаючы чуткi пра свайго дзiўнага супрацоўнiка, ён, як шэф, меў на ўвазе iзаляваць яго ад асяродзьдзя. Страхам!
I гэта стала ясным зноў-жа пазьней.
29
Сьцяпана чакала позва ў пракуратуру. Кiра, прыняўшы яе пад распiску, ня ведала, дзе шукаць мужа. Яна папрасiла дапамогi ў старшынi.
Пракурор - лысы й, вiдаць, ня надта здаволены кар'ерай, - паводзiў сябе зласьлiва. Ён прачытаў Сьцяпану мiлiцыйныя матэрыялы й, непрыемна камэнтуючы iх, запытаў:
- Грамадзянiн Сьцяпан Сумленевiч - цi вы пацьвярджаеце пачутае тут вамi?
- Пацьвярджаю.
Пракурор адламаў палавiнку таннай папяросы й, замацаваўшы яе ў люльцы, з натхненьнем закурыў.
- У мяне ёсць да вас пытаньне, грамадзянiн Сумленевiч.
- Слухаю вас, пане пракурор.
Прыплюшчыўшы вочы, ён зацягнуўся дымам.
- Скажэце мне, так напраўду, за што вы, грамадзянiн Сумленевiч, хацелi адпомсьцiць свайму шэфу?
- Перш чым адказаць вам на гэтае пытаньне, дазвольце мне, пане пракурор, закурыць...
- Прашу, - ён ветлiва працягнуў Сьцяпану папяросьнiцу, шчыльна запоўненую. - Курэце, калi ласка.
- Дзякую вам, пане пракурор, - Сьцяпан дастаў свае. - Я прызвычаены да слабейшых. - I прыкурваючы: - Пане пракурор, пра гэта ўжо пыталi ў мяне iншыя, - ён выдыхнуў салiдную порцыю дыму, ад якога закалола яму ў мазгох. - Каб не займаць вам, пане пракурор, шмат часу, я хачу адразу заявiць, што прычыны падпалу мною машыны старшынi знаходзяцца далёка ад якiх-небудзь асабiстых або прыватных справаў.
- Напэўна?
- Напэўна, пане пракурор.
- Ой, людзi, людзi... А пратакол вы, грамадзянiн Сумленевiч, праслухалi ўважлiва?
- Матыў жончынай здрады, пане пракурор, надта-ж прыйшоўся даспадобы сяржанту, якi дапытваў мяне, - Сьцяпан усьмiхнуўся са зьняважынкай на вуснах. - Ну й каб зрабiць яму прыемнасьць, а ўсур'ёз кажучы, каб хутчэй давесьцi справу да ведама суду, я згадзiўся...
- Дарагi пане, вы забываеце, перад кiм гэта гаворыце! - ён прыкурыў наступную палавiнку папяросы. - Калi з вас такi змагар за iдэю, дык скажэце, навошта вы размалявалi вось гэты аб'ект? - i пракурор выклаў на стол перад Сьцяпанам буйнага фармату здымкi з тымi эмалевымi яго надпiсамi. - Ну?!
- Узяла мяне злосьць...
- Я разумею - падпал легкавой машыны пажылога набабнiка, спроба пабою нявернай жонкi, урэшце, абразьлiвыя надпiсы - усё можна зразумець. I за ўсё гэта вы адкажаце перад судом, як за незаконныя ўчынкi. Вось, калi ласка, пачытайце паказаньнi сьведкаў.
Сумленевiч, бадай, тры разы прагледзеў паказаньнi цесьця. Кароткiя, амаль агульныя, яны, папраўдзе, уяўлялiся яму кулаком, якiм пагрозьлiва махаюць, але яшчэ ня б'юць.
- Я зараз вам усё растлумачу, - сказаў Сьцяпан: "Мне трэба было наведацца дамоў, а не адразу бегчы ў пракуратуру, як да спачувальнай цёткi!" - Тут, у паказаньнях сьведкаў, другараднае пераўтворанае ў галоўнае, пане пракурор. Падпальваючы халерную машыну старшынi, я меў на ўвазе завалачы злодзея якраз у суд. Не на тое, каб яму даказваць яго злачынствы, бо такiх магчымасьцяў у мяне няма, але публiчна акампраметаваць i гэтым перашкодзiць у ганебнай яго кар'еры. Нiчога больш. А пра Кiрыну здраду я тады й ня чуў, пане пракурор.