- Акампраметаваць, пашкодзiць... О як-жа любiм мы рабiць гэтае! А для грунтоўнай дзейнасьцi дык нам розуму й не хапае. Толькi крычым, крычым, бо гэтак лягчэй, не? - хваляваўся пракурор. - Хi, адсюль блiзка да дзiвосных высноваў, якiмi вы тут частуеце мяне: суд павiнен быць куратарам грамадзка-гаспадарчага жыцьця, узвысiцца над iм i г. д. Я не раблю памылкi, разьвiваючы вашы думкi, грамадзянiн Сумленевiч? - Пракурор памаўчаў. - У вас, прабачце мне за вострае параўнаньне, наглядаецца гутарковае разуменьне ролi судаводзтва, якое ня можа й не павiнна прэтэндаваць да нечага вышэйшага, чымсьцi злачынства й пакараньне. Вы дапусьцiлiся глупства, па сваёй маладосьцi й непiсьменнасцi ў законах...
- Не, пане пракурор, пра нiякае тут глупства ня можа быць i гаворкi. Усё гэта, што вы сказалi, я ведаю або - дакладней кажучы - ужо ведаю. Скажу большае вам дзiва: я баяўся, што шэф не дапусьцiць да судовага разгляду майго выбрыку, добра ведаючы, да чаго я ва ўсiм гэтым iмкнуся. Я не хулiган, не п'янiца, не валакiта цi дурман, што цягаецца з курвамi. Мне трэба пераканацца, пане пракурор, наколькi структура грамадзскага жыцьця зьяўляецца здольнай самарэгуляваць сябе, самалiквiдаваць аварыi або прадпасылкi, што спараджаюць iх, - Сьцяпан, не пытаючы пра дазвол, налiў сабе з графiну паўшклянкi газаванай вады й выпiў з неэстэтычным пожлуктам (бы конь з карыта ля калодзежа). - Мая жонка, Кiра, ня вытрымала ўзьнiклай сытуацыi. Яна здалася. Я - не. Скажу асьцярожней - пакуль не. Маёй задуме суд, праўда, не дапаможа, але хоць крыху паслужыць ёй. Настолькi, наколькi дазволiць яму ягоная частковасьць. Мо' я й дзiвак? Скажу вам, пане пракурор, што ўчынiў я шмат, каб даказаць сваю рацыю службовымi шляхамi. На жаль, безвынiкова. I так, я й мой шэф, бы два жарабцы, гойсаем побач сябе, спрабоўваючы адзiн аднаму забегчы дарогу. Каму з нас гэта ўдасца - пабачым. Калi над чымсьцi задумоўваюся я зараз, дык над самiм сабою: адкуль у мяне такая заўзятасьць? I трывожуся - цi я ня быў-бы такiм-жа, як ён, калi-б апынуўся ў яго становiшчы? На яго пасадзе. Карацей кажучы: у якой меры чалавек можа стацца незалежным ад умоваў? Быць сабою. Мяне неспакояць, заўважце, памеры зьявы, а не сама зьява, - ён сьцiснуў далонямi скронi.
- Так, - пракурор нешта дадумоўваў. - Ваша патрывожанасьць суцяшае мяне.
- Я, мабыць, выказваюся не на тэму, але iначай не магу, пане пракурор.
- Нiчога страшнага. Вы, калi ласка, гаварэце...
- Мне моцна балiць тое, што зрабiла Кiра, мая жонка. Не паверыце, але мяне ня вельмi ўразiла яе сэксуальная нявернасьць. Я ня ўпэўнены, цi ў дадзеным выпадку можна гаварыць пра шлюбную здраду мне зь яе боку. Божа, колькi разоў я ў думках здраджваў ёй! Гэта старшыню можна абвiнавацiць, мабыць, у згвалчаньнi маёй жонкi, у выкарыстаньнi яе слабасьцi... Ёй здаецца, што магчыма выпрасiць сабе лепшы лёс!
- Ён звабiў яе да сябе? - перапынiў яго пракурор.
- Не, гэта яна прыйшла да яго, каб такiм чынам паўплываць на бег афэры...
- I калi гэты дождж перастане падаць, - пракурор адыйшоўся да акна. Сьцяпан няўцямна змоўк; ён потым, апавядаючы пра гэтае ў час адной зь п'янак, сустрэўся з рэплiкай: "Бо ён, пракурор, не пажадаў слухаць твайго, булава, даносу на родную жонку!"
- Ведаеце, пане пракурор, у рэагаваньнi маёй Кiры - я далей кахаю яе! абурыла мяне нават ня тое, што яна ўсумнiлася ў мужа. У яе пачынаньнях, накiраваных на дапамогу мне, наткнуўся я, надта зьнянацку й прыкра, на ўсё тое жахлiвае ў нашым грамадзтве - iзаляваньне адзiнак, якiя намагаюцца супрацьдзейнiчаць распаду грамадзянскiх асноваў. Зь iх паўсюдна сьмяюцца й кпяць! Да чаго даходзiць: маральнае здароўе лiчыцца ненармальнасьцю! Жыць у супольнасьцi абазначае верыць у сапраўднасьць застольных сьцвярджэньняў: "Мiлiцыя арыштоўвае цябе не за тое, што ты ўкраў, але за тое, што ня ўмеў украсьцi!" Вам, пане пракурор, гэта новае?
- Не.
- Я ўжо ня ведаю, дзе я й хто я?..
Пракурор пацёр пальцамi нос, стрымлiваючы пазяханьне. Ён сеў у крэсла, высунуў шуфлядку зь пiсьмовага стала i ўзяў адтуль колькi пратакольных блянкаў; нацiснуў на пятку даўгапiсу.
- Вернемся да справы, грамадзянiн Сумленевiч. Вы прызнаяце сапраўднымi абвiнавачаньнi, якiя сфармуляваныя супроць вас? Так?
- Я-ж казаў...
- Раскажэце, як вы падпалiлi легкавую машыну... - ён назваў дзень здарэньня й прозьвiшча старшынi. - Вы добра падумайце над матывацыяй свайго ўчынку. Прашу вас памятаць: ад таго, што вы скажаце тут, будзе залежыць, мабыць, свабода шмат якiх асобаў, якiя знайшлiся ў нашым полi зроку. Цi вы, грамадзянiн Сумленевiч, напэўна кiравалiся выключна грамадзкiмi iнтарэсамi?
- Я ня ў стане добрасумленна адказаць вам на гэтае пытаньне. Як у прыродзе няма чыстых рэчываў, без анiякiх дамешак, так i ў дзеяньнях людзей...
- Менавiта, менавiта... Памiж вамi й старшынёй былi, скажам, непаразуменьнi амбiцыйнага характару?
- Чаму-ж гэта магло iх ня быць? На службе яны - норма!
- Напрыклад?
- Ну, для прыкладу кажучы, старшынi спадабаўся я ў якасьцi матэрыялу на стукача, - сказаў Сьцяпан i прыкмецiў, як губы ў пракурора скрывiлiся. - Ён, ведаеце, палiчыў...
- Канкрэтна, канкрэтна...
- Старшыня сам мне пра гэта казаў!
- Менавiта?
- Што супрацоўнiкi давяраюць мне й таму я арыентуюся ў настроях калектыву, у паасобных апiнiях ды меркаваньнях... Самi ведаеце.
- Ён запалохваў вас?
- Не, не запалохваў. Ён абяцаў мне залатыя горы.
- Вы далi яму сваю згоду?
Пракурор перастаў пытаць.
Ён раскiдзiстым почыркам запiсваў фармуляры, складваў пратакол, час ад часу падымаючы на Сьцяпана пасьлепянелыя вочы. Калi закончыў, ён крадком зазiрнуў сабе пад рукаў, дзе блiшчэў наручны гадзiньнiк.
- Чытайце, вось, пратакол допыту i падпiсвайце кожную старонку асобна ды чытэльна, iмем i прозьвiшчам, калi ласка.
Сьцяпан уседлiва чытаў.
- Вы, пане пракурор, нiчога дадатковага не напiсалi тут, - сказаў ён.
- А чаго вы, грамадзянiн Сумленевiч, хацелi?
- Ну, таго, што я вам гаварыў, - няўпэўнена заўважыў Сьцяпан.
- Тое, што вы гаварылi, шаноўны грамадзянiн, трэба яшчэ даказаць. Гэта, па-першае, каб вы ведалi й памяталi. А па-другое, зьмест вашых тлумачэньняў ня мае простага дачыненьня да справы. Калi-б суд браў такое пад увагу, дык было-б магчыма апраўдаць кажнюткае злачынства. Сьвет заўсёды вiнаваты ў вадносiнах да адзiнкi, а адзiнка - у вадносiнах да сьвету, - ён зьнецярплiвiўся: - Кантэкст, якi вы, грамадзянiн Сумленевiч, прыдаяце справе, - беспрапарцыянальны да яе сутнасьцi. Вось так.
- Колькi мне ўлепяць?