— Ну ты параўнала!
— А што, да цябе не даходзіць? Не ўцяміш, дзе мы зараз? — яна падхапілася і раззлавана ўперлася ў мяне позіркам. — Джон, вось калі там, дагэтуль, было поўнае пакут жыццё, а пасля Стамбулу — суцэльнае шчасце, дык атрымліваецца, што месца, дзе мы зараз — гэта чысцец! Чакаем, пакутуем, а потым — па размеркаванні, згодна з колькасцю кармічных грахоў ды элементарнага шанцавання!
Я не мог усвядоміць яе алегорыяў, але Наста мне хутка нагадала пра паралелі:
— Джон, яны ехалі з Расеі, патопленай у крыві, з Расеі, у якой маглі проста праходзячы побач, сп’яну — схапіць, звесці на ўзбочыну і стрэльнуць у патыліцу. Проста так, каб вывернуць кішэні! Джон, і я — я еду, еду, адтуль, дзе… — яна задыхнулася і працягнула. — Еду, як і яны, пакінуўшы цэлае жыццё, з былымі марамі, планамі, з сябрамі, з… Разумееш? І калі б мне тут не хапала на квіток, я б прадала ўсё, што маю, заплечнік гэты… Таму што ў многіх сэнсах — гэта апошняя вандроўка. Адтуль не вяртаюцца! Ведаеш, што ў нас робяць з тымі, хто атрымаў прытулак у ЗША, а потым прываблены аптымістынымі навінамі вярнуўся на радзіму? Ведаеш? Ты? А, можа, ты хочаш мой заплечнік? Танны, ну? Хочаш айфон? Ну?
Яе вусны дрыжэлі, яна амаль плакала — гэтая неймаверна моцная дзяўчына, і я спачатку спужаўся, бо яе нянавісць падалася мне разбуральнай, яна лёгка магла пляснуць мне па шчацэ, аднак няма нічога больш далікатнага за пакрыўджаную моц, і я прытуліўся і агарнуў яе рукой, агарнуў ды прыціснуў да сябе, бедная, бедная… мая…
Ішоў дождж, мітусіліся чайкі, якія не ведаюць сну і спакою, шыпеў блізкі прыбой, цыклічны, як дыханне волата. Чутно было, як на ўздыху мора забірае з сабой жмені шапатлівага аточку, а з кожным выдыхам дасылае да берага шумлівае абурэнне тым, як шмат караблёў абсела ваду. Усё непаўторна, але ўсё — дакладна так, як было 80 год таму, калі з таго боку Чорнага мора йшлі гружаныя лёсамі параходы. І неяк асабліва востра адчулася, што такія рэчы, як роспач, зло, гвалт не змяніліся за апошнія дзве тысячы гадоў ні на грам.
— Ведаеш, чаму яны там так згурбіліся? — я кіўнуў на караблі, вырашыўшы расказаць бадай што пра адзіную тутэйшую выбітнасць, пра якую ведаў з guidebook. — Яны чакаюць чаргі на праход праз Басфор. Бачыш, нават у вадаплаўных свой чысцец. Усіх адразу на той бок не бяруць…
Да нас падышоў хлопец з вялікім бляшаным жбанам за спінай, падобным да гіпертрафіраванага рускага самавара, які ўтварыў дзіўны гібрыд з жывым чалавекам. Гэта быў прадавец салепу — цягучай белай вадкасці з прысмакам карыцы. Чамусьці ў снежні ў Стамбуле яны з’яўляліся толькі па начах. Я палез у кішэню за дробяззю — салеп так удала пасуе да паху дажджу! Аднак Наста балюча тыкнула мне ў бок.
— Нават не думай!
— Што? Што здарылася?
— Ты не пазнаў яго?
— Ды не…
— Гэта той, з кавярні… Які нам яшчэ каштаны прадаваў!
Яна пацямнела вачыма. Кажан страху, які быў імгненна крануў яе твар у мінулы раз, цяпер угрунтаваўся тут нібы назаўсёды. Вусны паторгваліся ў ціках. Рысы як быццам бы агрубелі, страцілі фрагільнасць ды напаўпразрыстую феміннасць. З-пад ілба цяпер глядзелі як быццам бы дзве палонкі з чорнай, мёртвай вадой…
Я павярнуўся да хлопца, які так яе напужаў. Худы, у бацькавай кашулі, якая вісела на ім, як рыззё на саўрасавых бурлаках, стомлены, але высакародны. Высокі лоб, вытанчаны прамы нос… Я нічога не сказаў Насце. Аднак гэты падлетак быў зусім не падобны да мужчыны ў кавярні. У іх не было ніводнага намёку на падабенства… Ні ва ўзросце, ні ў постаці, ні ў рысах твару, ні нават у такіх рэчах, якія немагчыма задрапіраваць ці пераняць, напрыклад — пранізлівасці позірка…
Насту тымчасам трэсла, але яна сціснулася і спрабавала, здаецца, пераадолець страх. Мне зноў стала нясцерпна балюча за гэтую дзяўчыну, якая прайшла праз такія выпрабаванні, пра якія я ў сваёй Амерыцы нават у кіно не глядзеў. Прайшла, але, здаецца, не зусім вярнулася…
— Наста, прабач, — абярэжна крануў я яе. — Ты ў парадку?
— Я ў поўным парадку… Аднак не набывай нічога… У гэтага… Яшчэ глядзі, каб каштаны ягоныя нам бокам не выйшлі!
Яна з нейкай моўнай цяжкасцю, канцэнтруючыся на кожным слове (яе мова раптам значна пагоршылася), расказала мне гісторыю пра нейкія маленькія скрыначкі, шэрыя, квадратненькія, а ў іх — генератары выпраменьвання, і гэтыя скрыначкі спецслужбы мантуюць у кватэрах, дзе жывуць не згодныя, але вядомыя людзі, людзі, якіх нельга проста арыштаваць ці забіць… І што гэтыя людзі хутка захворваюць на рак ды паміраюць — таму, што ў скрыначках — смерць. І што яны дзеля гэтага прыходзяць у дом, калі нікога няма, а таму трэба заўсёды пільнаваць, ці быў хто, пакуль цябе не было, быць пільным, заўседы быць пільным. І што яе сябра знайшоў такую скрыначку ў ейнай кватэры, але, здаецца, гэта быў проста штэкер ад тэлефона, яна яго знішчыла, і маці на яе вельмі лаялася, бо тэлефон не працаваў… І што потым прыйшоў чалавек, нібы з адміністрацыі яе кандамініума, усё адрамантаваў, а ёй зноў пачала балець галава, а чалавек той быў вельмі пазнавальны, ты не зразумееш, тут трэба хаця б раз апынуцца на допыце, каб адразу на ўсё жыццё атрымаць магчымасць пазнаваць… Яна не ведае, што гэта за выпраменьванне, але, можа, і не выпраменьванне, а гук звышвысокага, не чутнога вуху спектра, ці атрута, бо не можа быць, каб столькі выдатных людзей пайшлі з жыцця па супадзенні, праз гіпертанію ды праблемы з сэрцам, а гэты працягвае свае лыжныя забегі. Іх атруцілі, відавочна, атруцілі…