— Як месца называлася, дзе вы жылі?
— Не памятаю.
— Я цябе зараз! Якія буйныя гарады побач былі?
— Ды я не памятаю! Там усе назвы такія, што можна галаву зламаць. Хаця пачакай… Мне бацька казаў, што побач быў горад, які ў перакладзе на ангельскую з тутэйшай называўся New Town… Small New Town.
Наста адкінула відэлец ды змоўкла. Прамовіла:
— Novogrudok?
— Дакладна!
— Віншую цябе, Джон Вілаў. Я сама з-пад Навагрудку. Мы з табой кшталту землякі.
Я выставіў наперад далонь, маўляў, дай пяць, зямеля, але яна неяк здранцвела…
— Успамінай назву, дубіна!
— Ды не памятаю! Ты зараз спрабуеш выцягнуць з мяне ўспаміны, якія мае бацькі зрабілі чымсьці кшталту табу, разумееш…
— Успамінай!
— Не памятаю!
— Да якога ангельскага слова была падобная назва тых мясцін?
— Ну, здаецца, там было падабенства са словам «пераслед», chase…
— Чазімцява?
— Чазімцява, так!
Наста расшпіліла заплечнік, дастала адтуль тэчку, расчыніла яе, вываліла змесціва на стол. У тэчцы было… Як бы гэта апісаць… Такі набор дзіўных рэчаў, вельмі асабістых, якія для старонняга выглядаюць хламам, аднак для ўладальніка… Друкаваныя фота, чорна-белыя… Падлеткі ў аднолькавых строях побач з настаўніцай. Папяровая абгортка ад сhewing gum з назвай «Donald Duck». Кніжка для размалёўвання з кітом на вокладцы (кіт быў стракатым — нечыя дзіцячыя рукі расфарбавалі яго ў блакітнае, жоўтае, чырвонае…). Старая ёлачная цацка з адарванай у параксізме юнацкага садызму нагой — палатняны трусік у клецістай сукенцы ды франтаватым паліто, дзе, у якой краіне ён быў выраблены і колькі год ці нават стагоддзяў таму? Гэта было, як музей нечага дзяцінства. Наста выхапіла адно фота і працягнула мне з пакрыўджаным выглядам. На фота маленькая дзяўчынка стаяла побач з зарослай сажанкай. Вады амаль што не было бачна з-за вадзяных лілеяў. На другім плане — гмах з паламанымі стрэхамі. Груды бітай цэглы, зараснікі лопуху… У руках дзяўчынка трымала коніка.
— Дзе ты ўзяла гэтага коніка? Ён жывы?
— Дурань, ты на будынак глядзі!
— А што ў гэтых руінах цікавага?
— Гэта фота зроблена ў вёсцы Чырвоны Акцябр. Не «кастрычнік», а менавіта «акцябр», ай, ты не зразумееш, ды гэта і не істотна. Раней гэтае месца было вядома як Чазімцява. Гэта — руіны твайго маёнтка, Джон Вілаў. Якога больш няма, бо калгас, якому ён належаў, шмат зрабіў для таго, каб маёнтак прыйшоў у заняпад ды быў спісаны з балансу…
Я ўгледзеўся ў парэшткі. Нічога не варухнулася ўнутры. Нічога. Карціна Жукоўскага была куды больш кранальнай. Не пазнаваў я гэтага маёнтка. Не наш гэта дом… Разумею, чаму Шагал не ехаў у Віцебск… Разумею, чаму Шагал не ехаў у Віцебск…
— Ну што, Джон Вілаў, welcome back home!
Я ўжо не ўсміхаўся.
— Але які ж ты Вілаў? Што там у нас willow з ангельскай? Вярба! Віншую! Ніякі ты не Джон Вілаў! Ты Вярбіцкі! Ян Вярбіцкі! Беларус, які забыўся на родную зямельку! На родную мову!
Мы вельмі доўга маўчалі.
— Няўжо ўсё сышло? Няўжо ў цябе нічога не засталося, ну, Джон! Ян! Ну нельга ж так!
— Прабач, Наста… Але… Нічога… Нічога…
Яна кранула свае lips.
— Гэта — «вусны». На тваёй мове, Ян! На тваёй мове гэта называецца «ву-сны»! Запомні, бо мы… Бо цябе ж ніхто… Ніколі!
Працягвала моўны ўрок.
— Вось гэта — «вейкі»! «Падбароддзе»! Запомні! Далей! «Далонь»! «Шыя»! Neck — «шыя»! «Нос»! Гэта проста! «Нос»! «Валасы»! Hair! «Валасы»!
Я паўтараў за ёй, але — нічога, нічога не здольны быў запомніць.
— Як гэта называецца? — яна зноў паказала на вусны. — Скажы, і я цябе пацалую!
Я не памятаў…
— Крані мае валасы, Ян! Крані! Як яны называюцца на тваёй мове? На роднай тваёй мове?..
На маёй роднай яны зваліся hair… У галаве было мільгаценне са складаных, нязвычных гукаў, якія ўсё не афарбоўваліся ў мову, у маўленне.
— Чаму твой дзед з’ехаў? — запыталася яна холадна. — Чаму кінуў усё, што меў?
Я адказваў вельмі асцярожна, каб зноў не пакрыўдзіць яе ўласнай недасведчанасцю: