Я, Джон Вілаў, англізаваны беларус, якога лічылі палякам, якога лічылі амерыканцам, які палову жыцця боўтаўся ў Бостане, маючы маёнтак пад Навагрудкам, а маёнтак тымчасам губляў моц, пакуль не знік зусім, як некалі ВКЛ, дык вось, я, фантастычны небарака, касмічны лузер, заяўляю аб тым, што павінен сімвалізаваць Беларусь у сусветнай культуры, бо бачу яе гаротныя памылкі ва ўласным штодзённым вопыце, і Саўрасаў — толькі вяршыня айсберга. Ніякага Мікіту Зноска не параўнаць са мной, Джонам Вілаў, у ступені беларускасці. «Пінская шляхта», «Людзі на балоце», «Знак бяды», «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» — усім гэтым творам ды іх героям бракуе таго даўбянізму, таго нешанцавання ды бесталковасці, што ўласцівыя мне, першаму сумленнаму герою беларускай літаратуры. Гэта я выдумаў шлюб Ягайлы ды Ядзвігі, гэта я прапанаваў права вета ў Сейме, гэта я прасраў паўстанне 1863-га года, гэта я даў задавіць уніяцтва — адзіную магчымую рэлігію для гэтых тэрыторыяў, гістарычна размешчаных на памежжы Рыму ды Масквы, гэта я пагадзіўся на зруйнаванне ды перабудову тых велічных храмаў і цывільных будынкаў, якія абуджалі лютую зайздрасць у камандзіраваных з Пецярбургу, Пецярбургу, які першае стагоддзе ўласнага існавання блякнуў у параўнанні з раскошай Полацку ці Вільні, гэта я нерухома глядзеў, як Мураўёў топіць Беларусь у крыві, гэта я вешаў шыльду з яго прозвішчам на будынак у Менску, гэта я дазваляў Сталіну ўзнагародзіць Савецкую Літву нашай беларускай сталіцай Вільняй, гэта я абраў Лукашэнку ў 1994-м ды моўчкі глядзеў на тое, як ён заяўляе аб уласных пераабраннях. Ну што, ці ведаю я гісторыю Беларусі? Здаецца, чалавека, які вывучыў усё тое, што адбывалася тут на працягу стагоддзяў, які ведае пра гэта не па падручніках, можна пазнаць па горычы, горычы, а не гонару (гонар — тое, што застаецца глыбей).
Пра тое, ці ведаю мову, ужо нават не пытаюся. Можна пабачыць, як скарацілася колькасць бездапаможных англамоўных словаў ды зваротаў да рэдактара ў гэтым тэксце. Мае сябры кажуць, што ад прыхільніка ТБМ мяне цяпер адрознівае хіба акцэнт, які я так і не змог пераадолець. Разам з горыччу за гісторыю мне адкрылася тая таямніца, пра якую казаў Сяргей, заклікаючы прыслухацца да генаў: каб спасцігнуць чаргаванні і канчаткі ў склонах, трэба было не тупіць у правілы і нормы, не далдоніць выключэнні, проста дазволіць мове гаварыць з сэрца. Я ўпэўнены ў тым, што маўленне закладзена ў нас так, як закладзена ўяўленне аб Поўдні ў тых птушак, што без усякай камунікацыі з продкамі ведаюць, куды трэба накіроўвацца ў сваю першую зіму, каб знайсці вырай: на ўзроўні чаргавання кампанентаў у ДНК. Можна на гэтае забыцца, але ж каб узгадаць дастаткова, каб загаварыла кроў.
Ян Вярбіцкі з-пад Навагрудку, Ян Вярбіцкі, які ведаў беларускую гісторыю і спасціг беларускую культуру — чым ён горшы за таго беларуса, які нарадзіўся ды ўсё жыццё пражыў у Менску? Які думае, што бел-чырвона-белы сцяг — прыкмета «бнф», а на беларускай мове размаўляе «апазіцыя»? Да таго ж, Наста, глядзі: усе выбітныя беларусы былі альбо не беларусамі па крыві, альбо частку жыцця пражылі ў Расеі, ці з’ехалі з краіны. Валянцін Акудовіч, які скончыў Літінстытут у Маскве, але ж напісаў такія важныя для нацыянальнага самавызначэння кніжкі, як «Код адсутнасці», стаў беларускім Платонам, з якога пачалася нацыянальная філасофская метафізіка. Максім Багдановіч, які значную частку жыцця пражыў у Расеі, перад тым, як стаць класікам беларускай паэзіі пачатку XX-га стагоддзя. Альгерд Бахарэвіч, які жыве ў Нямеччыне, Ігнат Дамейка, які стаў нацыянальным героем Чылі, Францыск Скарына, які нарадзіўся у Полацку, а сканаў у Празе, першая касманаўтка незалежнай Беларусі Алёна Шалаева, якая па паходжанні руская, а мову вывучыла ў сталым узросце — зусім як я.
Я ўсведамляю, што закаханы, і ў сваім імпэце, у сваёй гістэрычнай празе пабачыцца яшчэ б хаця раз занадта падобны да прафесіянала, які шукае людзей зусім не для пяшчоты, але ж, але ж… Я жыву ў Вільні ўжо некалькі год, уся тутэйшая дыяспара (а значыць — дыяспара Польшчы, Чэхіі ды Нямеччыны) ведае пра дзіўнага амерыканца, які вывучыў мову ды пасяліўся ў Вільні з нейкай таемнай, але ж, гледзячы па тым, як ён увесь свеціцца, вывучаючы мову, — высакароднай мэтай… Я зрабіў усё дзеля таго, каб мой расклад, маё штодзённае чаканне ў кнігакавярне, адрас майго жытла, былі вядомыя як мага большаму колу людзей, ды што там — калі б ты шукала, ты б мяне з лёгкасцю знайшла, Наста, Наста…