Андрэй Федарэнка
СЕЧКА
Літаратурныя эсэ
Сечка
Сечка
1.
Даўно марыў: вось выпішуся, "пераплаўлю" чарнавыя загатоўкі ў мастацкія творы і калі больш рабіць не будзе чаго, не застанецца ніводнага сюжэта, вартага аповесці альбо апавядання, прымуся нарэшце за мініяцюры. За карацелькі, зацемкі, пробліскі, абразкі, нататкі, абыпраштоські (і такое ёсць у Я. Рагіна)…
А што — выгодная справа. Час не марнуецца. Ілюзія далучанасці да творчага працэсу. Вольнае, жанравымі ўмоўнасцямі не скутае пісьмо. Невычэрпнасць матэрыялу — аб чым думаю, тое й пішу. Эканомія нерваў. Адны плюсы!
Заставалася толькі прыдумаць якоесь сваё слова для абазначэння гэтых літаратурных "ліліпутаў".
2.
Быў такі — светлай памяці — пісьменнік Мікола Фаміч Капыловіч. Мне заўсёды падабаліся яго апраўданні, калі гутарка пад час якой сумеснай п'янкі зварочвала на плагіятарства. "Мікола Фаміч, у вас жа ў самога выдатная проза, на халеру ён вам, гэты плагіят? Каб пасля ваша імя паласкалі розныя бездары, якія нават чужога садраць не здольныя…"
"Бачыш, Андруша, — разважліва адказваў гэты сімпатычны, бяскрыўдны творчы клептаман, — у мяне вельмі ўчэпістая памяць. Калі б я ведаў замежныя мовы, дык быў бы, можа, геніяльным перакладчыкам. Мне хапае толькі прабегчы вачыма тэкст, каб запомніць яго цалкам. А пасля нашу яго ў сабе, зжываюся з ім… А тут яшчэ алкаголь… Вось і настае момант, калі сам ужо не магу разабрацца: маё гэта, ці чужое, даўным-даўно ў кагосьці вычытанае".
— Ну, а ў вас у "Полымі" што будзе новенькага? — спытаў ён, пазяхнуўшы.
— Шмат чаго… Янка Брыль, напрыклад.
— А, Брыль? Усё сваю сечку піша? — дзядзька Мікола неяк іранічна, нават паблажліва вымавіў гэтае слова.
А я, пачуўшы яго, уздрыгнуў радасна. Бо мне ўжо стала ясна, як назаву будучыя свае карацелькі.
Сечка… Дробна нарэзаныя кавалачкі залацістай саломы. З доўгага робіцца кароткае, з вялікага — малое, але яно толькі на карысць, бо "з сечкай каровы муку лепш ядуць" (А.Асіпенка).
Цікава, што тады мне і ў галаву не прыйшло — гэта ж і я без дазволу носьбіта, без згоды ўладальніка прысвойваю сабе чужое слова!
І як гэта называецца?
3.
Паэт Віктар Ракаў прыходзіў у рэдакцыю "Полымя", сядаў за свой вялікі, з шуфлядамі па абодва бакі, канцылярскі стол — абсалютна голы, ні кнігі, ні сшытка, ні паперачкі, — абдзьмухваў чатыры краі яго, затым, як старанны першакласнік, складваў адна на адну рукі і мог сядзець так гадзінамі — не варушыся, пазіраючы перад сабою ў адну кропку.
Боязна было нават знаходзіцца з ім у адным кабінеце, не тое што звяртацца да яго, турбаваць якой драбязою, адрываць ад чагосьці патаемнага, важнага, вечнага…
Пазней я зразумеў, што чалавек проста думае вершы (паводле выразу Алеся Пісьмянкова), ці, хутчэй за ўсё, "паліць за сабою масты" паэзіі.
Палю чарнавікі.
Навошта свету
Знаць, што закрэсліў я ў жыцці сваім?
Гараць чарнавікі —
Душы сакрэты
Віюцца знічкамі, дымком сівым…
Гараць чарнавікі.
І ў іх свячэнні
І думкі, і трывогі — заадно.
І рынуцца ў душу, глыбей, на дно
Абвугленыя прысвячэнні.
Аднойчы цішыня парушылася.
— Хутчэй, хутчэй! — закрычаў да мяне Ракаў. — Як бусы па-беларуску?!
— Каралі, пацеркі…
Ён толькі пстрыкнуў пальцамі — не тое, маўляў. І тут я ўспомніў роднае, матчына, з маленства знаёмае:
— Занізкі!
— Што-што? — Віктар Апанасавіч насупіўся грозна, нібы пачуўшы якую непрыстойнасць; мабыць, яму, магілеўцу, яшчэ горшым падалося гэта за папярэднія словы.
Мяне не здзівіла такая рэакцыя. Я прывык ужо, што за рэдкім выключэннем (нават адзіным выключэннем — Янкі Скрыгана) нашыя пісьменнікі і крытыкі, рэдактары і карэктары ўпарта не прымаюць мазырскіх дыялектаў, прапануючы замяніць іх на свае — як правіла, з той мясцовасці, адкуль яны самі родам.
А дарэмна не прымаюць. Хоць бы і гэтыя ж занізкі. Чым яны горшыя за пацеркі (штосьці пацёртае, паношанае, таннае — "сэканд-хэнд") ці за каралі (каго хто за што караў)? Этымалогія слова зразумелая — круглыя прадметы нанізваюцца па чарзе адзін ЗА адным. Сугучча з іншымі жаночымі ўпрыгожаннямі: на вушах — завушніцы, на шыі — занізкі. Па алітэрацыі ў гэтую ж кампанію просяцца бурбалкі — калі шарыкі вады падымаюцца на паверхню, як нанізаныя, змацаваныя нябачнай ніткаю… Дарэчы, у нас так і гавораць: "Рыба пускае занізкі". Паспрабуйце сказаць "пускае каралі".