– Дык шкада вельмі...
– Не шкада, а шкода, -- смеючыся, ізноў паправіў Скрыган. – А я напішу вам новы!
Не напісаў. Праз год яго не стала. І я ўжо ніколі не даведаюся, як ацаніў бы ён, скажам, аповесць “Нічые”, дзе я “ўрываюся ў чужыя палесціны” – апісваю любыя яго сэрцу Слуцк і Случчыну...
У яго апавяданне “Дакументальная рэвізія”, а ў мяне раман “Рэвізія”... Галоўны герой рамана – Трухановіч, а родная вёска Яна Скрыгана – Труханавічы...
5.
Увогуле, хацелася б крыху паразважаць на тэму пісьменніцкіх “пераклічак”.
Адкуль бярэцца, адкуль узнікае гэтая нябачная духоўная сувязь паміж самымі рознымі літаратарамі, аддаленымі адзін ад аднога пакаленнямі, стагоддзямі – у часе, і тысячамі, дзесяткамі тысяч кіламетраў – у прасторы? Няўжо праўда, што існуе нейкае пятае вымярэнне, дзе думкі могуць матэрыялізоўвацца і жыць самі па сабе, незалежна ад таго, хто іх спарадзіў? І калі хоць выпадкова, хоць на кароценькі міг у тое вымярэнне патрапіць, дык...
Ці прасцей усё? Ці проста некалі, недзе, ад кагосьці штосьці пачуў, убачыў, прачытаў, запомніў – а потым забыўся, і цяпер выдаеш як уласнае?
Была ў мяне некалі аповесць “Такое кароткае лета”. Назва ўзялася вядома адкуль – з прыпеву папулярнай у тыя гады “папсовай” песні. За што я і быў пакараны. Многія наракалі: маўляў, толькі пачынаеш чытаць, так мелодыя трывала, навязліва засядае ў галаве і ўвесь тэкст ідзе пад рэфрэн песенькі, бы пад стук малатка за сцяною. Паэт Мікола Мятліцкі зрабіў наступнае: паківаў мне пальцам і сказаў:
– Асцярожней з загалоўкамі, хлопцы! У Раісы Баравіковай ёсць верш – “Такое кароткае лета”!
Як?! – хацеў усклікнуць я. Але не ўсклікнуў. А толькі задумаўся. Мала верагодна, каб Раіса Баравікова “пазычыла” радок з той самай крыніцы, што і я. Хутчэй наадварот: аўтары песні ў яе “пазычылі”. Тады чаму толькі радок, а не ўвесь верш? Ці, можа, ёсць яшчэ нехта трэці (пяты, дзесяты...), хто нашмат раней прамовіў гэтыя прыгожыя словы – “такое кароткае лета” – і яны перайшлі ў сваё пятае вымярэнне, і зажылі аўтаномна, і могуць наведваць цяпер галовы новых гаспадароў, не пытаючы дазволу ў ранейшых?..
Спатрэбілася паўтара гады, каб зразумець, што непакоіць мяне ў прыпеве цудоўнай песні на словы Р.Казаковай:
Переходы, перегрузки,
Долгий путь домой,
Вспоминай меня без грусти,
Ненаглядный мой.
Дык гэта ж… назва апошняй прыжыццёвай кнігі светлай памяці Васіля Уладзіміравіча Быкава! Не верыце? Калі ласка: В. Быкаў. Доўгая дарога дадому. ГА БТ “Кніга”, Мн. 2002.
У Івана Антонавіча Брыля кніга мініяцюраў называецца “Пробліскі”, а ў выдавецтве “Посредник” у 1895 годзе выходзіў зборнік “Проблески”...
Уладзімір Уладзіміравіч Набокаў (які пакінуў даследчыкам сваёй творчасці столькі загадак, што ста пакаленням не разгадаць), з’едліва заўважае:
“...Лёгкі зрух у спектры значэнняў замяняе “Унесенных ветром” (украдзеных з “Цінары” Доўтана) на “Отброшенные розы” (украдзеныя з таго ж верша)...”
У такім разе адкажыце мне: хто б цяпер ведаў пра таго Доўтана з яго “Цінараю” (што гэта ўвогуле за слова такое?), каб не геніяльны раман М. Мітчэл?
6.
Таксама лепш цытаваць па-руску: прымаўка “Одним миром мазаны”. “Миро” – духмяны алей, які варыцца патрыярхам раз у чатыры гады і, звараны, дадаецца па меры неабходнасці ў стары... Гэта так, для даведкі. Цікава іншае: «миро» слова запазычанае (з грэцкай) і “метро” запазычанае (з французскай). Тады чаму ў першым выпадку мы смела скланяем, а ў другім – не? Чаму б нам не прыслухацца да таго ж Івана Аляксеевіча Скрыгана, які сорак гадоў назад пісаў:
“Усё трымаем у чужаземных такія словы, як “паліто”, “піяніна”, “кіно”, бо не дазваляем іх скланяць, а ў народзе іх усё роўна скланяюць”...
Добра, хопіць. Згодзен з вамі. Усё гэта так неістотна! Вакол бушуюць цыклоны, цунамі, на сонцы выбухі, магнітныя буры, ідуць лакальныя войны, грымяць тэракты, свет перапоўнены катаклізмаў... А мы, купка пісьменнікаў, знайшлі праблему: скланяць ці не скланяць слова “метро”!
Успамінаецца эпізод з аповесці Мапасана “На вадзе”, пераказаны, дарэчы, Іванам Буніным у сваім апошнім апавяданні “Бернар”.
“Чысціні на яхце ён (Бернар) пільнаваўся да таго, што не цярпеў нават кропелькі вады на якой-небудзь меднай частцы...”
“Ды якая карысць чалавецтву, – пытаецца ўжо Бунін, – магла быць у тым, каб Бернар адразу ж кідаўся выціраць тую кроплю? А вось ён выціраў яе. Навошта, чаму?”
“Мы гэтага не ведаем. Але мы павінны ведаць, што ўсё у гэтым незразумелым для нас свеце мае нейкі сэнс, нейкі высокі Божы намер, скіраваны на тое, каб у гэтым свеце стала хоць крышку лепш”.