Адзін і той жа факт у жыцці можа выклікаць разуменне і павагу, і той жа самы факт, перанесены ў літаратуру – раздражненне і непрыняцце. І, адпаведна – наадварот.
Уявім футбаліста. Які б свабодны і незалежны ў рэальным жыцці ён ні быў, у межах зялёнага газона ён вымушаны дзейнічаць па законах тэрыторыі, на якой апынуўся.
Літаратура – хоць і геніяльная, але таксама ўсяго толькі гульня. (“У бісер”, як заўважыў немец Г. Гесэ.) У яе ёсць свае законы і правілы. Іх, канечне, можна парушаць, з імі можна не лічыцца, але тады трэба быць гатовым, што за гэта будуць паказваць жоўтыя і чырвоныя карткі і ў выніку выдаляць з поля.
Ніхто не мае права ўказваць чалавеку, як часта і ў якіх выразах яму звяртацца да Усявышняга.
Але калі гэта набіраецца на камп’ютэры, падпісваецца сваім іменем, выстаўляецца на ўсіхнія вочы, ды яшчэ падаецца з праматой аглоблі і з бязбожным самалюбаваннем, гэта яўнае, не вартае ніякіх дыскусій і спрэчак (бо яно па-за межамі літаратурнага “зялёнага газона”) антымастацтва.
6.
Часам гартаеш пісьменніцкі даведнік і дзіву даешся. Маю на ўвазе псеўданімы. Чалавек з прыгожым натуральным прозвішчам мяняе яго на зусім немілагучнае. Або бярэ псеўданім амаль такі самы, як і прозвішча.
Прозвішча Тумас, псеўданім – Тумаш. Рукапіс у рэдакцыі, прозвішча аўтара – Рулік, псеўданім – Круглік. Забіце мяне, не разумею.
Вольныя, Свабодныя, Чорныя, Белыя, Грэшныя... Дзям’ян Бедны, Максім Горкі, Антон Крайні (псеўданім З. Гіпіус)...
Разумею Коласа, які не мог працаваць пад прозвішчам Міцкевіч, разумею ў прынцыпе і Максіма Танка, хоць і не ўспрымаю гэтае “мілітары”. Некалі ўсё чапляўся да Алеся Жука: “Навошта лірычнаму паэту, аўтару “Аве Марыі”, такі цяжкі, гусенічны псеўданім?” – “Што ты з яго хочаш, – неахвотна адказваў Алесь Аляксандравіч, – сялянскі сын, мода тады такая была”...
Тое самае, як цяпер бы гучала – Максім Ноўтбук.
Быў Васіль Быкаў, і застаўся Быкавым. А калі б ён быў Васіль Гармата? Ці Васіль Аўтамат?
“Дарэчы, мяне пры нараджэнні, – піша Бунін, – ледзь не назвалі Філіпам. Уяўляеце, каб гэта здарылася – я зваўся б “Филипп Бунин”. Цьфу! З-за такога гнюснага сугучча я, мабыць, і друкавацца ніколі б не стаў”.
7.
Колькі намучыўся я са сваім прозвішчам, не перадаць.
У самалёт не пускалі, на мытнях затрымлівалі, ганарары не плацілі... Такая прыемная справа, як хадзіць на пошту атрымоўваць грашовы перавод, заказное пісьмо ці бандэроль – для мяне выпрабаванне, ніколі не атрымаецца без праблем.
Справа ў тым, што ў метрыках і ў пашпарце я запісаны па-руску як ФедАренко. А ўсе паперы, канечне ж, афармляюцца на ФедОренко.
У саміх рускіх такіх праблем няма чамусьці. Арлазоров, Аршавин, БАрщевский... У нас бы 100 працэнтаў пісалі Орлозоров, Оршавин і БОрщевский.
Чарговая сварка на пошце. “Почему в паспорте у вас одна фамилия, а в компьютере – другая?..” Не вытрымліваю:
– А як ваша прозвішча?
– Ка-зо-рез, – па складах адказала дзяўчына, упэўненая, што ў яе з гэтым усё ў парадку.
Даўно “крамольна” здагадваюся: майму беларускаму, прыгожаму, лёгкаму ў вымаўленні і ў напісанні, нармальнаму прозвішчу знарок, каб жыццё малінаю не здавалася, навязваюць транскрыпцыю іншай мовы. Няхай сабе і тысячу разоў братняй. А нельга, і не прасцей назаўсёды зняць усе пытанні, калі пісаць толькі ў двух варыянтах: ФЕДАРЭНКА раз, і FEDARENKA два?
Без наўгародска-валагодскіх пасрэднікаў?
8.
Прыйшла ў рэдакцыю дзяўчына, прынесла апавяданне. Цуд, а не апавяданне! Якія ў нас растуць таленты! А якая прыгожая, сціплая, маладая...
Дабіраюся да прозвішча, якое чамусьці не на першай старонцы, над назваю, а на апошняй, у канцы, чытаю – і вачам не веру. Іна Бл...дкіна. Можа, розыгрыш? Навошта? Ну, нічога, не бяда. Акурат той выпадак, калі псеўданім проста неабходны. Пагавару, яна ўсё зразумее... Званю. Прыходзіць аўтарка. Глядзіць на мяне:
– Можаце не старацца. Я ўсё зразумела.
Забірае рукапіс і, горда несучы прыгожую галаву, выходзіць.
Ну і правільна, Іна! Чорт з ёй, з літаратураю! Прозвішча, як і радзіму, не мяняюць, тым больш, усё адно хутка замуж, і тады тваё ад цябе не ўцячэ – станеш яшчэ выдатнай пісьменніцай...
Як рэдактар кажу.
2009 г.
СЕЧКА-13
1.
Пасля выхаду першай часткі майго рамана “Мяжа” па “сапсаваным тэлефоне” да мяне даляцела першае рэха:
– Колькі ён яшчэ будзе выварочваць сваю дробную душонку?
Гэта так мяне ўразіла, так спадабалася, так нагадала сёе-тое, што не магу не падзяліцца цытатай.
“В этой повести автор выворачивает наизнанку свою пошлую и низкую душонку, делая это с наслаждением, со смакованием, с желанием показать всем: – смотрите, вот какой я хулиган.