З таго, што высветлена, што атрымлівае вядомасць і галоснасць, таксама, відаць, не ўсяму можна верыць. У літаратурных колах жартуюць. Аказваецца, усе падпольшчыкі і партызаны хаваліся на гарышчах у хатах беларускіх пісьменнікаў. Мазураў — у Барыса Сачанкі, Піліп Пестрак (дэпутат Вярхоўнага Савета СССР) — у Міколы Капыловіча, Прытыцкі — у Сцяпана Міско ў Чамярах.
Але чаму я надзвычай рады, дык гэта таму, што нарэшце прызналі ветэранамі вайны былых палонных і штрафнікоў.
8 мая. Урачыстае пасяджэнне ў Крамлі, у Палацы з’ездаў. З вельмі доўгай прамовай выступіў Леанід Ільіч. Шмат апладысментаў. Літаральна пасля кожнага сказа. Толькі сцішацца — пачынаюць ізноў. Пад канец гаварыць яму стала цяжка. Сківіцы слаба падпарадкоўваліся, рухаліся быццам самі па сабе, чапляючыся адна за другую. Стары ўжо, а гадоў 5—6 назад гаспадар быў хоць-куды.
Нарэшце скончыў. Прагучала традыцыйнае: «Няхай жыве камунізм!»
9 мая. З учарашняга дня ў Плешчаніцах. Павячэралі як трэба. Эх, залатая ў мяне цешча! Раніцай цесць схадзіў у Чысцік па піва. Прынёс два трохлітровікі. Я яшчэ спаў.
10 мая. Хларафіл набірае сілу. Буйна зацвілі каштаны. Успамінаюцца радкі Аркадзя Куляшова:
І каштанаў сваіх незгасальныя свечкі
Над маёй адшумеўшай вясной запалі…
Прачулая, трапяткая паэзія гэтага душэўнага жэсту асабліва востра і глыбока адчуваецца, відаць, у пажылым узросце…
Заўтра еду ў Маскву, адтуль — у Варшаву. У Маскве інструктаж і знаёмства з групай. Тэкст лекцыі аддрукаваў, каб карыстацца і прад’явіць па месцы патрабавання.
11—23 мая. Выкладаю свае ўражанні па вяртанні з Польшчы. Туды ехаў, як звычайна ў падобных выпадках, праз Маскву. У Маскве з вакзала падаўся ў знаёмы Політэхнічны музей. Група наша маленькая: доктар педагагічных навук Белых Мітрафан Дарафеевіч і я, грэшны. Атрымалі інструктаж, гэтым разам не надта строгі. Напомнілі, аднак, што адносіны з польскім бокам да гэтага часу досыць супярэчлівыя, таму не трэба губляць пільнасці. Пра лекцыю ніхто не пытаў.
Паездка ў Польшчу, адразу скажу, была не такая багатая на ўражанні, як у Індыю, але па-свойму цікавая, змястоўная. На вакзале ў Варшаве сустрэла прадстаўніца ТWP (Товажыство ведзы повшэхны) прыветная жанчына пані Хэлена Пентрыкоўска. Размясціліся ў гатэлі з сярэдняй колькасцю зорачак, але ў асобных нумарах. Затым накіраваліся ў Палац культуры, пабудаваны калісьці Сталіным па тыпу маскоўскіх «высотак». У Палацы адбылася сустрэча з настаўнікамі і інспектарамі школ, якія, трэба сказаць, задавалі пытанні і актыўна цікавіліся пастаноўкай школьнай адукацыі ў СССР. Мітрафану Дарафеевічу, а часткова і мне, давялося адказаць на шматлікія пытанні. Аднак мы былі ўсцешаны такой нечаканай цікавасцю да вопыту савецкага школьніцтва і адчувалі задавальненне ад сустрэчы з работнікамі польскай школы.
Вечарам хадзілі па вуліцах, знаёміліся з Варшавай. Пасля вайны горад адноўлены такім, якім быў да разбурэння. Я імкнуўся ўявіць, як успрымалі гэтыя вуліцы, дамы і помнікі мае землякі, якім даводзілася наведаць Варшаву. Да вайны, недзе ў сярэдзіне 30-х, сюды, у Варшаву, пяшком, пад кіраўніцтвам польскага настаўніка Мандрашчака хадзілі хлопцы-падлеткі — мае аднасельцы — павіншаваць Пілсудскага ў дзень яго нараджэння. Але маршалка не засталі, адпачываў недзе на курорце «u Wlochach», так што вярнуліся не пабачыўшы. Аднак уражанняў мелі шмат: аўтамабілі на брукаваных варшаўскіх вуліцах, высокія, па некалькі паверхаў дамы, палацы, музеі, занятыя самі сабой людзі… Іванька Шаўчук — дзяцюк з прыбабахам — дзівіўся мноству пячных каміноў над дамамі: «Але ж і каміноў! Людкове, але ж і каміноў!»
Назаўтра нас з Мітрафанам Дарафеевічам пані Хэлена пазнаёміла з праграмай нашага знаходжання ў краіне. Ён мусіць ехаць на поўнач, у Ольштын, я — на поўдзень, у Люблін. Будзем аглядаць мясцовыя славутасці і сустракацца з людзьмі. Прызначылі гідаў — студэнтаў-русістаў з Варшаўскага ўніверсітэта. Мною заапекавалася пані Эльжбэта — разумная, усмешлівая студэнтачка, даволі камунікабельная.
Да Любліна ехалі «Ікарусам». «Люблін — не Варшава, — распавядала па дарозе пані Эльжбэта. — У нас варшавяк на галаву вышэй за астатніх, варшавяка ўсе паважаюць. Варшавяк — «шмат гонару!» Мяне гэта, прызнаюся, здзівіла. Здзівіла, бо, па-першае, я ўпершыню пра гэта пачуў, па-другое, я прывык, што ў прынцыпе ўсе людзі роўныя (савецкае выхаванне!), і тое, што чалавек жыве ў сталіцы, не дадае яму чагосьці надзвычайнага. Не раз, дарэчы, у гэтым пераконваўся.