— А цяпер, таварышы, пра даклад, — Пётр Міронавіч вярнуўся да асноўнай тэмы. — Не забыць справаздачную частку. Патрэбен аналіз. Аграрная сфера…
«Аграрная сфера» — галоўны канёк Пятра Міронавіча.
— Будуюцца выдатныя сельскагаспадарчыя комплексы: свінаводчыя, малочныя, па адкорме бычкоў. На жаль, часта забываюцца пытанні экалогіі, зямля заплывае адыходамі, знішчаецца прырода. У нас ёсць сур’ёзны прагрэс у эканоміцы, чаго нельга сказаць пра свядомасць людзей. Надта шкодзіць нам безгаспадарчасць.
«Правільна, талкова разважае», — падумаў я, успомніўшы чамусьці казахстанскую цаліну, калі быў там у другой палавіне 50-х гадоў. Колькі пшаніцы загінула там, зімуючы пад адкрытым небам пад дажджом і снегам! На наступны год далёка навокал чуўся бражны водар.
На інструктажы прысутнічаў А. Т. Кузьмін. Увесь час маўчаў. Рабалепствуе перад П. М. А што зробіш? Першы ёсць першы.
16 кастрычніка. Пётр Міронавіч даў «адмашку» — даклад у асноўным ухваліў. Калі Пётр Міронавіч скончыў і закурыў, нечакана азваўся калега М.:
— Харошая мысля, нездарма кажуць, прыходзіць апасля. У мяне такая мысля саспела. А чаму, калі на праблему глядзець комплексна, не зрабіць так: падзяліць адкормачны комплекс на тры ўчасткі. Першы — адкорм бычкоў. Другі — бройлерныя курачкі. І трэці — свінячы. Кормім бычкоў, а гной з-пад іх аддаем курам, ад кур — свінням. Атрымліваецца экалагічна закальцаваны цыкл, ну, і адпаведна — эканомія.
Гэта было так нечакана па вынаходлівасці, што на пачатку ніхто нават не засмяяўся.
— Гэта нейкае перпетуум мобіле, — здзівіўся Ходас.
Тады патроху пачалі смяяцца і нарэшце ажно зайшліся ад смеху. Смяяўся, круцячы галавой, і Пётр Міронавіч. У 30-я гады хацелі пшаніцу прышчапіць да пырніка, каб не трэба было сеяць, каб расла, як і пырнік. Прапанова М. — з таго ж шэрагу.
Напісаў ліст маме ў Брэст, павіншаваў з днём нараджэння.
17 кастрычніка. Пачала работу Дэкада кнігі ПНР у Беларусі. Быў на выстаўцы. Сустрэў Бярозкіна. Не ведаю, які ў яго быў настрой, але ён прапанаваў: «Давай, таварыш Гніламёдаў, сходзім у «Журавінку». Я ажно зніякавеў:
«У рэстаран? У рабочы час?» Аднак дзень хіліўся ўжо да вечара і рабочы час заканчваўся, а Рыгор Саламонавіч бясконца цікавы чалавек. Я ўздыхнуў і даў згоду, тым болей, што ў кішэні з паўсотні рублёў было. Ніколі б не дазволіў, каб за мяне плаціў Бярозкін.
«Журавінка» сустрэла гасцінна, селі за свабодны столік, зрабілі даволі сціплы заказ: дзвесце грамаў гарэлкі і мясную салату. Зайшла чамусьці гаворка пра Глебку. Можа таму, што і ён не супраць быў час ад часу завітаць у рэстаран. Бярозкін пахваліўся, што з Глебкам (відаць, яшчэ да вайны) выпілі бочку гарэлкі. Глебку хваліў, а на Крапіву скардзіцца. Аднёс у «Полымя» артыкул пра паэму Я. Купалы «На Куццю», а Кірэенка даў на водзыў Кандрату Кандратавічу, і той параіў устрымацца, не друкаваць. Пры савецкай уладзе гэтая купалаўская рэч — «невыязная», калі і друкавалася, дык толькі адзін раз, недзе на пачатку 20-х. Знаходзіцца ў «спецсхове».
Каб падняць субяседніку настрой, я прыгадаў, як быў усцешаны сябар Крапівы Броўка, калі прачытаў у «Вячэрнім Мінску» артыкул пра сябе «Сталасць — гэта не старасць», як хваліўся: «Сам Бярозкін пра мяне напісаў!
Бярозкін!» Чуў на свае вушы.
— Сапраўды, я даўно пра яго не пісаў, — пагадзіўся Рыгор Саламонавіч, — яшчэ з канца 50-х, калі ён не прыняў мой артыкул пра яго ў кніжцы «Паэзія праўды». Вельмі быў незадаволены, дык я перастаў яго чапаць.
Я прыгадаў, як ездзіў у Брэст у кампаніі Сяргея Сяргеевіча Смірнова і колькі дзіўнага, незвычайнага расказаў ён пра чалавечыя лёсы ў вайну. Пра некаторыя збіраецца напісаць.
— Хай бы пра мой напісаў, — уздыхнуў мой візаві. — Ён умее пісаць.
— Дык вас трэба звесці!
Бярозкін амаль не есць, затое часта курыць, зацята смаліць свой «Беламор». Раптам згадвае:
— У святлоўскай «Гренаде», памятаеце, ёсць радкі:
Смычками страданий
На скрипках времен…
— Памятаю.
— А ці ведаеце, што гэта за радкі? Што ў іх?
— Радкі прыгожыя, — сказаў я, а што імі хацеў сказаць паэт — гэтага я, па праўдзе, не ведаў.
— Гэта гісторыя яўрэйскага народа.
Я, прызнацца, быў здзіўлены.
— Дык вось і маё жыццё такое… — Ён памаўчаў. — Арыштавалі мяне перад вайною. Я быў на той час малады, але ўжо вядомы крытык. Разам з Піменам Панчанкам і Уладзімірам Кандраценем у 1938 годзе ездзіў на ўсесаюзныя курсы маладых пісьменнікаў у Маскву. Цікавая была паездка. Нам чыталі лекцыі, наладжвалі сустрэчы. Сустракаліся з Ісакам Бабелем, Аляксеем Талстым, Фадзеевым, Усеваладам Івановым, літаратуразнаўцамі Леанідам Цімафеевым і Барысам Сучковым, былі ў майстэрні Пятра Канчалоўскага, у тэатрах, у МХАТе, на выстаўках. Засталося шмат уражанняў, асабліва ад сустрэчы з Бабелем, ад якога я ўпершыню пачуў, што пісьменнік павінен быць паўнацэнным мужчынаю. Каб яго сексуальная энергія перайшла на творчасць, субліміравалася ў ёй. Інакш творчасць будзе бляклай і слабой. Пры гэтым Бабель спасылаўся на Горкага і Талстога. З Горкім Бабель сустракаўся, і той сам яму пра гэта казаў.