Што адказаць Фокіну?
19 лістапада. На зямлі, усё роўна як спачывае, снег. Але яшчэ не зіма, а толькі зазімак.
Адзначыў сваё сямідзесяцігоддзе Янка Скрыган. Сімпатычны чалавек і пісьменнік, сябар Паўлюка Шукайлы, у маладосці перахварэў на футурызм. Быў рэпрэсіраваны, доўгі час жыў у высылцы. Трымае ў кішэні сцізорык, прымацаваны тонкай вяровачкай да пояса. Люблю чытаць яго «Беглыя запісы», якія ён друкуе ў «ЛіМе». Вось адзін з такіх запісаў: «Успамінаю, як у нас гаварылі. Блакіт — гэта колер тонкі, лёгкі, з ласкаю для вока: блакітнае неба. А калі жанчына купляла хустку, то казала: «Купіла галубовую хустку». Гэта ўжо колер грубейшы, гусцейшы, больш празаічны.
Калі ткалі кросны, то ніколі не гаварылі, як у слоўніку: чаўнок. Гаварылі чоўнік. «Гэта ж мужчыны зрабілі новы чоўнік, дык цяжкавата ходзіць яшчэ».
А калі куплялі гаршкі на рынку, дык спрабавалі моц, стукаючы па іх костачкамі пальцаў. Калі гаршчок (ці міска, ці макацёр, ці гладыш, ці злівак) быў пабіты, гэта пазнавалі па глухім голасе. На такі гаршчок казалі, што ён трупціць. Здаецца, што іначай і сказаць нельга, але цяпер у любой пасуднай краме гавораць іначай: не звініць.
У слове «трупціць» было знаццё справы, прырода самой рэчы, вобраз, мадэль».
Здароўя Вам і доўгіх год жыцця, дарагі Іван Аляксеевіч.
20 лістапада. Варфаламею Фокіну адказаў праз Іжэўскі абкам партыі (там, аказваецца, яго ведаюць). Папрасіў сказаць, што яго ліст перададзены гісторыкам. Хай не турбуецца.
22 лістапада. «ЛіМ» друкуе ўрывак з рамана В. Адамчыка «Чужая бацькаўшчына» пад назвай «Тастамент». Мне падабаецца проза В. Адамчыка, асабліва ў яго апавяданнях («Кароль Нябожа» і інш.).
Сёння чуюцца галасы, што жанр рамана-эпапеі састарэў, што пісьменніку ў паказе жыцця трэба канцэнтравацца на адной асобе. Падобныя выказванні здаюцца мне празмерна катэгарычнымі.
24 лістапада. Паведамленне з Берна, дзе жыў Томас Ман: знойдзены і маюць быць выдадзеныя (калі дазволяць нашчадкі) яго дзённікі 1933—1955 гадоў. Вось бы пачытаць! Люблю гэтага пісьменніка, як і Р. Бярозкін. Т. Ман пайшоў, мне здаецца, далей за Дастаеўскага, абмежаванага ўсё ж такі расійскай праблематыкай, расійскім (рускім) менталітэтам.
26 лістапада. Пленум праўлення Саюза пісьменнікаў Беларусі. Парадак дня:
1. Падрыхтоўка да ХХV з’езда КПСС і ХХVІІІ з’езда Кампартыі Беларусі і зацвярджэнне даты склікання рэспубліканскага з’езда пісьменнікаў.
2. Абмеркаванне праблемы майстэрства пад дэвізам: «Час, пісьменнік, майстэрства».
З дакладам па першым пытанні выступіў І. Шамякін. Не ставала, на маю думку, канкрэтыкі.
З’езд дамовіліся праводзіць у першай палове мая наступнага года. Васіль Хомчанка задаў пытанне, калі будзе скончана будаўніцтва Дома пісьменніка. Ніхто гэтага дакладна не ведае.
Па другім пытанні слухалі М. Арочку (паэзія) і В. Каваленку (проза). М. Арочка адзначыў «працэс эпізацыі паэзіі», «настроенай на цвярозы роздум аб свеце». Хваліў «Варшаўскі шлях» А. Куляшова з яго «далёкасяжнай аб’ёмнасцю сэнсу», ганіў паэму М. Лужаніна «Як нараджаўся новы свет» за «раскіданасць і бесхрыбетнасць». У дакладзе знайшлі водгук і ацэнку многія паэмы і вершы. Сярод іншых быў згаданы верш П. Панчанкі «Творчасць»:
Іду, як заўсёды, у купалаўскі сад,
Падняўшы каўнер і насунуўшы кепку,
А ў садзе шуміць залаты лістапад…
Шапчу я: Іван Дамінікавіч, кепска…
Працуем, а нас не чытаюць амаль,
Жартуем, а людзям чамусьці не смешна…
Паэт — істота чуйная. Сапраўды, уражанне такое, што наступіла новая эпоха. Людзі жывуць іншымі, больш меркантыльнымі, клопатамі. Карыслівы інтарэс — не радасны. Сумна.
Я застаўся пры думцы, што паэзія — гэта перш за ўсё характар у яго эмацыянальным і маральным выяўленні. Паэзія павінна быць інтымнай, асабовай, экзістэнцыяльнай, як гавораць на Захадзе.
Востра прагучаў змястоўны даклад В. Каваленкі, які кваліфікавана крануў творчасць многіх празаікаў розных пакаленняў, імкнучыся давесці, што сапраўднае жыццё складаней, чым тое, якое адлюстравана ў нашых творах.
Выказваліся і самі празаікі, але не надта цікава.
П. Дзюбайла ў сваім грунтоўным выступе аналізаваў новую аповесць Б. Сачанкі «Не на той вуліцы». У аповесці выведзены адмоўны тып пісьменнікаграфамана Парасюка і станоўчы герой — герой-апавядальнік Калінка, якія на самай справе, паводле думкі П. К., родзічы, адзін і другі — прыстасаванцы.
Трэба будзе сказаць Барысу Іванавічу, каб не прымаў блізка да сэрца, а то ён уражлівы.
Відавочна, узрастае роля дакументальнага пачатку ў развіцці літаратуры. Я над гэтым шмат думаю. Мастацкая літаратура многае бярэ ў дакументалістыкі. Дастаеўскі знаходзіў у факце «глыбіню, якой няма ў Шэкспіра… Бо не толькі каб стварыць і пісаць мастацкія рэчы, але і каб толькі прыкмеціць факт, патрэбен таксама ў сваім родзе мастак». Некаторыя — магчыма, часткова ў сувязі з гэтай думкай Дастаеўскага, лічаць, што «сучасны» Шэкспір (г. зн. мастак яго маштабу) магчымы толькі на дакументальнай аснове. Не, думаецца, эстэтычная аснова сучаснай літаратуры ўсё ж такі шырэй, яна ўключае багаты свет уяўлення, здольны многае праясніць у самой рэчаіснасці. Будучы Шэспір абавязкова выкарыстае і гэтыя паэтычныя магчымасці.