15 снежня. Панядзелак. Прачнуўся з раніцы, і ад адной думкі, што трэба ісці на работу, скіс, пагоршыўся настрой. Аднак спадзяюся, што калісьці усё ж такі атрымаю «вольную».
Выпісваю думку з ліста А. Чэхава нейкаму Леонтьеву-Щеглову (трэба даведацца, хто гэта):
«Не надо брезговать жизнью, какова бы она ни была».
Які аднак разумны Чэхаў! Таму яго і хочацца чытаць.
20 снежня. У лазні пачуў анекдот, хаця той лысаваты чалавек, які расказваў, запэўніваў, што гэта праўдзівае здарэнне. Муж з жонкай пасварыліся і некалькі дзён не размаўлялі. А калі ўжо трэба пільна высветліць тое ці іншае, пісалі адзін да аднаго запіскі. Аднойчы вечарам жонка знаходзіць запіску ад мужа:
«Разбудзі мяне заўтра у 6 гадзін раніцы».
Назаўтра муж прачнуўся і з жахам заўважыў, што ўжо 9 гадзін. Праклінаючы ўсё на свеце, зрываецца з ложка і раптам бачыць на коўдры паперку:
«Уставай, ужо шэсць!»
У гэтым анекдоце ёсць нешта вельмі беларускае, але не магу даўмецца, што.
Цікава ўсё ж такі пабыць у лазні, «у густой пары» (як казаў Кузьма Чорны), у асяроддзі звычайных дзядзькоў. Свой дух!
26 снежня. Дзень нараджэння адзначалі сціпла. Сціпла — гэта па-мойму. Быў Лёня. Тамара напякла пірагоў з капустай. Пірагі пячы ўмее, нездарма ў яе прозвішча па бацьку — Каравай. Кажу: «Хай бы ты не мяняла, а пакінула сваё».
27 снежня. У. Калеснік прыслаў, з аўтографамі сааўтараў, кнігу «Я з вогненнай вёскі…» Калі кніга друкавалася ў часопісе «Маладосць», Уладзімір Андрэевіч прапанаваў мне ўгадаць, якія старонкі (раздзелы) рыхтаваў ён. Я не змог ні ўгадаць, ні вызначыць па стылі. Цяжка ж вызначыць — гэта маналогі-ўспаміны людзей, людзей у стане афекту. Кіламетры плёнкі!
Нехта казаў, што ў Калесніка не склаліся адносіны з Адамовічам. Столькі ездзілі разам і — не склаліся?
30 снежня. Немагчыма прагназаваць літаратурны працэс. Літаратура мудрэй за самога пісьменніка. Цяжка прадказаць, як яна будзе развівацца. Пакуль што, прынамсі, гэта нікому не ўдавалася. У творчасці шмат таямніц. Амерыканскі пісьменнік і філосаф ХІХ ст. Эмерсон, рамантык па складзе душы, сцвярджаў, што «ў кожным закладзены зародак генія». Вось як!
1976
1 студзеня. Кіруша спявае каля навагодняй ёлкі:
В лесу родилась ёлочка.
А кто её родил?
Четыре пьяных ёжика
И Генка-крокодил.
Чалавеку два гады з нечым, а ўжо вунь што спявае. Недзе чуў! Ці навучыў хто? Воленька пазірае на брата, слухае, як ён спявае.
Вечарам хтосьці званіў, магчыма хацеў павіншаваць з Новым годам, але Тамара сказала, што ён (г. зн. я) адсыпаецца за мінулы год. Так яно, зрэшты, і было.
2 студзеня. На працы. Шмат віншаванняў. Столькі ў мяне ніколі не было. У асноўным ад пісьменнікаў. Загадчык нашага паштовага аддзялення (у цокальным паверсе) Парамон нават пажартаваў: «Вам столькі ж віншаванняў, як Пятру Міронавічу». Каб не заганарыцца! А то, чаго добрага, заганаруся.
5 студзеня. Пачалася падрыхтоўка да ХХVІІІ з’езда Кампартыі Беларусі, які мае адбыцца праз месяц — у пачатку лютага. Групу, якая будзе займацца напісаннем даклада, інструктаваў у сваім кабінеце сакратар ЦК па ідэалогіі А. Т. Кузьмін. Гаварыў пра тое, што лічыць неабходным «вставить в доклад». Не забыць пра выступленне М. Суслава (надрукавана ў «Правде»), а таксама выступленне Саломенцава на ўручэнні прэмій.
— Сфармуляваць даручэнне пісьменнікам і кіношнікам: работа па зборы жывых дакументаў удзельнікаў вайны, ветэранаў. Трэба спяшацца, таму што яны адыходзяць.
Гэтае ўказанне — у тую частку даклада, за якую адказваю я.
— Закрануць такую праблему, як «трагедия художника». Да-да! На прыкладзе Быкава. Ён імкнецца да ідэалу, а ідэал недасягальны. Ідэал! Гэта падалося мне нечаканым і цікавым. Асабліва з вуснаў сакратара ЦК. Аднак калі ўжо разважаць пра трагедыю Быкава (невядома ці такая трагедыя ёсць у наяўнасці), дык яна папросту заключаецца ў тым, што Быкаву перашкаджаюць. А можа, тое, што яму перашкаджаюць, стымулюе яго? Творчы працэс — рэч супярэчлівая.
— Павінна быць крытыка і самакрытыка, — працягваў свае развагі сакратар. — Часам натыкаешся на факты, абсалютна незразумелыя. Уявіце сабе: уручаем сцяг ЦК, а яны апладзіраваць не ўмеюць. Дажыліся! Еле-еле слышна. Ну, куда гэта гадзіцца? Эх, беларусы! — Замест «беларусы» ў яго атрымалася амаль па-японску: «бералусы». У голасе загучалі незадавальненне, прыкрасць: — Пра што гэта сведчыць? Пра тое, канешна, што на мястах у нас яшчэ нізкая культура. Храмае на абедзве нагі ідэалагічная работа. Важны праблемы міравазрэнія, класавага васпітанія. Апяць-такі, маладзёж…