26 лютага. Суседні аддзел прапаганды здымае з новага зборніка П. Панчанкі некалькі вострых вершаў, назва таксама не падабаецца. Гэта якраз той «Крык сойкі», пра які паэт гаварыў у сваім інтэрв’ю «ЛіМу» ў мінулым месяцы. Выкідаюцца цудоўныя вершы: «То ў надзеях, то ў скрусе…», «Я гаварыў занадта гучна…», «Замоўкнуў жураўліны скрып калысак…» і інш. Мае калегі залішне, кажучы па-руску, «усердствуют», «рвение не по разуму». Вырашыў шукаць дапамогі ў А. Т. Кузьміна.
Пімен Емяльянавіч заадно крыўдуе і на сваіх калег. Аднойчы я спытаў у яго, хто з пісьменнікаў яму падабаецца.
— Талстой, Шэкспір і Дастаеўскі.
— А з нашых?
— Ніхто.
Вельмі сярдзіты. Не надта спрыяе і тое, што паэт мае званне народнага. Нарэшце, не так даўно, атрымаў.
27 лютага. Пачалася падрыхтоўка да чарговага, VІ з’езда пісьменнікаў СССР, перад якім павінен адбыцца VІІ з’езд пісьменнікаў Беларусі. Трэба будзе правесці справаздачныя сходы ў абласных аддзяленнях. Вырашана дэлегатаў на з’езд не выбіраць, а запрасіць увесь склад СП. Паўстала пытанне, дзе, у якім памяшканні праводзіць з’езд. Нехта (здаецца, Юрэвіч) выказаў намер выступіць. І. Чыгрынаў паціху пажартаваў:
— Ну-ну, патаўчы ваду ў ступе.
Часам бачуся з Іванам Гаўрылавічам. Ён апантаны сваімі раманамі, ездзіць па тых месцах, дзе адбываліся падзеі, сустракаецца з героямі. «Раман, браце, гэта не дысертацыя, — кажа ён мне, — для рамана вунь колькі ўсяго трэба!» Расказаў, што, працуючы над «Плачам перапёлкі» (гэта было на дачы), падтрымліваў сябе варэннем. Салодкае паляпшае памяць, але падскочыў «сахарок». Цяпер збівае з дапамогай доктара Ладуценкі. Што ж, творчасць — яна жорсткая, патрабуе здароўя.
29 лютага. «Прощеное воскресение». Не ведаю, як гэта па-беларуску. Людзі даруюць адзін аднаму крыўды, просяць прабачэння. І гэта, павінен сказаць, няблага прыдумана. Айцы царквы папрацавалі на гэты конт добра, удумліва.
4 сакавіка. Не перастаю думаць над чыгрынаўскім «патаўчы ваду ў ступе». Часам ён у некалькіх словах умее сказаць пра многае. Я з ім згодзен. Геніяў зараз у нас няма, у асноўным усе «таўкуць ваду ў ступе».
Дык як, у якім напрамку пабудаваць работу з’езда?
Надзённыя пытанні сучаснага — тым больш сённяшняга! — літаратурнага працэсу… Адказаць на іх заўсёды было няпроста. «У сучасніка, — пісаў некалі Ю. Тынянаў, — заўсёды ёсць адчуванне няўдачы, адчуванне, што літаратура не ўдаецца…» Папрокаў (друкаваных і асабліва вусных) у адрас сучаснай беларускай літаратуры (усіх родаў і жанраў) шмат: літаратура, кажуць, «прабуксоўвае», адстае ад імклівай плыні жыцця з яго новымі тыповымі канфліктамі, праблемамі, характарамі… недастаткова ўплывае на духоўныя запатрабаванні чалавека, слаба фарміруе іх…, крытыка, маўляў, стала падобнай на літаратуру — такой жа рахманай, бясстраснай, паблажлівай, — бо яна прымірылася з яе недахопамі…
Не адмаўляю, у гэтых меркаваннях ёсць значная доля ісціны. Аднак такая аднабаковая і адназначная ацэнка ўсяго літаратурнага працэсу была б, безумоўна, памылковай, несправядлівай. Ён развіваецца, хаця і нераўнамерна, але расткі новага, свежага, абнадзейваючага ўзнікаюць у мастацтве пастаянна. Важна ўсё ж такі мець на ўвазе пэўную канструктыўную лінію яго развіцця і пошукаў.
З’езд павінен адказаць на многія пытанні.
5 сакавіка.«ЛіМ» дае матэрыялы да юбілею К. Крапівы. Яму — 80 гадоў. Выступілі П. Броўка, С. Шушкевіч, З. Стома і інш.
Арыгінальны чалавек, не падобны на каго іншага. Арыгінальны драматург. Яго «фантастычная камедыя» «Брама неўміручасці», дае, мне здаецца, падставы меркаваць, што славуты асветнік, пад канец жыцця, у пэўнай ступені зняверыўся ў ідэях і ў ідэалогіях — у здольнасці іх ахапіць цэласную карціну быцця, карэнным чынам змяніць чалавечую прыроду. Уважліва прачытаўшы п’есу, можна прыйсці да высновы, што аўтару «Брамы неўміручасці» ідэі, нават самыя маштабныя, здаюцца частковымі, прыватнымі, а пагэтаму і абстрактнымі, у гэтым сваім творы Крапіва набліжаецца да шырокай панарамы жыцця. Жыццё заўсёды складаней, чым мы аб ім думаем.
У мове — пурыст, праціўнік дыялектызмаў. Партыйныя босы яму давяраюць. Афіцыйны ахоўнік працэсу набліжэння беларускай мовы да рускай.
6 сакавіка. Субота, але давялося выступаць перад слухачамі рэспубліканскіх курсаў у партшколе. Прачытаў лекцыю пра сучасную беларускую літаратуру і развіццё літаратурнага працэсу, расказаў пра тое, што чуў на пасяджэнні Савета па беларускай літаратуры пры Саюзе пісьменнікаў СССР у Маскве. Гэта былі ідэалагічныя работнікі, якія на месячных курсах падвышалі сваю кваліфікацыю.
У канцы мне паступіла запіска: