З той далёкай вясны, як светлы Першамай, увайшоў у маё сэрца добры дзядзька Кузьма».
А. Бялевіч разумее Чорнага недзе толькі напалавіну, тут яўны эмацыянальны перабор… У 20-я гады беларускія пісьменнікі шмат і ўважліва чыталі Гамсуна. Ц. Гартны нават свой раман «Сокі цаліны» назваў пад уплывам гамсунаўскага «Сокі зямлі». Маладой беларускай прозе даводзілася ставіць і вырашаць мастацкія задачы ўпоравень з літаратурамі сталымі.
Чорны быў добра знаёмы з праблематыкай Дастаеўскага.
27 чэрвеня. Сенакосная пара. Калісьці, працуючы ў Інстытуце літаратуры, браў адпачынак і ехаў у гэты час у Кругель, дапамагаў калгасу на сенаўборцы. Касы не цягнуў, але вазіў сена, складаў у стог, сустракаўся з хлопцамі-равеснікамі. Параскідала нас жыццё па ўсім СССР.
Цяпер сабе такое не дазволіш, сядзіш, як у клетцы. Уключыў радыёкропку. Перадавалі раманс на словы Купалы «Шумныя бярозы»:
Ой, пайду я ў поле,
Як бы на вайну,
Шукаючы волю,
Шаблячкай махну…
Гэты раманс заўсёды мяне хвалюе. Хто напісаў музыку?
30 чэрвеня. Бязвоблачнае неба. Соладка пахне ліпавая квецень. Ліпавых алеяў у Мінску шмат. Дзякуй тым, хто па вайне аднаўляў горад, садзіў дрэвы. Залішне, хіба што, насадзілі таполяў. Дрэва як дрэва, хутка расце (на гэтаі спадзяваліся тыя, хто садзіў), але ў чэрвені тапалінае семя — пух забівае дых. Успамінаюцца радкі Б. Пастэрнака:
Кругом семенящейся ватой,
Подхваченный ветром с аллей,
Гуляет, как призрак разврата,
Пушистый ватин тополей.
Мне ўсё цікава, мусіць, таму, што і я крыху пісьменнік.
1 ліпеня. У апошнім нумары часопіса «Вопросы литературы» артыкул А. Зверава пра сучаснага амерыканскага паэта і крытыка Эзра Паўнда, якога, на мой погляд, можна лічыць супермадэрністам. Да гэтага ў савецкім друку пра яго нічога не гаварылася, апроч кароткай інфармацыі ў КЛЭ (6-ты т.). А. Звераў цытуе ліст Э. Паўнда паэту Уільямсу. Вось погляд Э. Паўнда на сучасную літаратуру:
«Вось спіс тэм, якія я і 900 000 000 іншых абыгрывалі да бясконцасці:
1. Вясна — цудоўная пара года. Кветкі і інш., і інш., распускаюцца, цвітуць
і інш., і інш.
2. Юнак марыць. Яго мары лёгкія, сумныя, вясёлыя і інш., і інш.
3. Каханне, яго чароўнае трымценне. Невымоўнасць і г. д.
А) Каханне пры святле дня і інш., і інш., і інш.
Б) Каханне ў змроку ночы і інш., і інш., і інш.
4. Дрэвы, узгоркі і інш. мудрай воляй прыроды створаны так, што не
падобныя адно да аднаго.
5. Ветры, воблакі, дажджы і інш. праносяцца над імі і сярод іх.
6. Мужчыны ўлюбляюцца ў жанчын.
7. Мужчыны ваююць на вайне і інш., і інш.
8. Мужчыны адпраўляюцца падарожнічаць».
Эзра — дасціпны, умее пусціць пылу ў вочы. Вось вам адказ, — хоча сказаць ён, — на пытанне, чаму я мадэрніст. Мастацтва ў тупіку, я шукаю выйсце, шукаю новых шляхоў. Але довады яго легкаважкія.
2 ліпеня. Разглядаў скаргу на Антона Бялевіча — прыйшла на яго «цялега» з Віцебска. Зняважыў чалавека, нагаварыў абраз, і той не сцярпеў, накатаў ліст у ЦК.
Антон Бялевіч — гэта наш народны наіў: і хітрасць у ім, і грубасць, і ўсё астатняе. Піша доўгія вершы, якія называе «пугамі» і друкуе ў «Звяздзе», часцей на святы, юбілеі. У час вайны, з дрэнным зрокам, як белабілетнік, знаходзіўся ў Маскве. Вечна з ім былі нейкія прыгоды. У трамваі аднойчы пачуў, як двое незнаёмых абмяркоўвалі і хвалілі вартасці нямецкага «Месершміта», узбраенне і хуткасць. Ён палічыў, што гэта шпіёны, паклікаў міліцыянера і разам з ім адвёў «шпіёнаў» у аддзяленне. Ажно высветлілася, што гэта авіяканструктар Якаўлеў і адзін з інжынераў яго КБ. Бялевічу аднак, паводле яго слоў, падзякавалі за пільнасць.
Паклікаў Бялевіча на размову, на 12 гадзін. Спазніўся мінут на сорак. Пытаюся:
— Чаму спазніліся?
— Міліцыянер не прапускаў.
— Партбілет з сабой не прыхапілі? — Па партбілеце ў ЦК праходзяць без пропуску, і я меркаваў, што Бялевіч член партыі.
Ён павёў галавой:
— Дзе ж ты яго прыхопіш?.. Каб прыхапіць!..
Мяне, папраўдзе, гэтае жаданне «прыхапіць партбілет» рассмяшыла сваёй непрыхаванасцю. Ледзь стрымаўся ад смеху.
— Дык вось чалавек на вас скардзіцца.
— А хто такі?
— Вы ляцелі самалётам з Віцебска, сядзелі побач, прыставалі: «Нешта твой профіль мне не падабаецца!»
— Гаўнюк ён.
— Што вы сабе дазваляеце? Вы ж паэт!
— Я не цвярозы быў. Гэта мяне Даніла Райцаў падпаіў — я зараз пра яго паэму пішу, па матэрыял ездзіў. Дык ён з хлопцамі мяне праводзіў і пачаставаў. Гарэлкі, я ведаю, колькі мне трэба, норму сваю знаю і больш як бутэльку за раз не п’ю, а тут спірт. У Данілы знаёмыя на спіртзаводзе. Ну, налыкаўся, перабраў…