25 жніўня. Быкаўскую новую аповесць «Сотнікаў» прачытала ўжо і начальства, што сядзіць на пятым паверсе. Уражанне і пажаданні, па пунктах, перадаў загадчык аддзела:
«1. Не праяснены агульны фон аповесці. Варта было б, хаця б праз успаміны персанажаў, згадаць адзін-два эпізоды гераізму партызан, каб менш адчувалася прысутнасць мясцовай паліцыі.
2. Непрымальна фатальная асуджанасць Сотнікава, якая адбілася на яго паводзінах і ўчынках.
3. Сотнікаў павінен больш мужна трымацца перад смерцю, кінуць ворагам выклік.
4. Рыбак — катэгорыя сацыяльная. Сацыяльны пачатак належыць узмацніць, тады больш зразумелыя і ясныя будуць вытокі здрады.
5. Паказаць, што галоўную ролю адыграюць нямецка-фашысцкія захопнікі, а не паліцаі.
6. Ці трэба, каб стараста круціўся паміж двух агнёў?
7. Чаму людзі абмінаюць Басю, не імкнуцца ёй дапамагчы?»
З гэтах «уражанняў і пажаданняў» відаць, што аповесць прачытана даволі ўважліва. Можна ўсвядоміць таксама накірунак партыйных патрабаванняў. Але ці згаджацца з імі? Ніхто, дарэчы, не звярнуў увагі на тое, што станоўчы герой аповесці не чалавек з народа Рыбак (які і ўвасабляе народны пачатак), а інтэлігент Сотнікаў, які мае перавагу над «народным» рыбаком. Такое не ў традыцыях савецкай літаратуры. Але ці варта папракаць пісьменніка за гэта? У яго свая логіка і свая праўда.
28 жніўня. Артыкул Л. Прокшы ў «ЛіМе» «Праўда партызана Сотнікава». Аўтар піша: «Сотнікаў» — другая аповесць Васіля Быкава аб партызанах. Думкі чытачоў і крытыкі аб першай аповесці «Круглянскі мост» былі розныя і супярэчлівыя, вострыя, а часам занадта вострыя. Не будзем пакуль вяртацца да гэтага. Галоўнае іншае — ці зрабіў пісьменнік сабе з крытыкі адпаведны вывад? Аповесць «Сотнікаў» дае падставу меркаваць, што зрабіў, і гэта прыемна адчуваць.
Аповесць хвалюе сваёй суровай праўдай, думкамі, якіх нельга пазбыцца і пасля прачытання аповесці. «Сотнікаў» — гэта крок наперад пісьменніка Васіля Быкава ў мастацкім даследаванні мінулай вайны».
Станоўчая ацэнка Л. Прокшы азадачыла многіх, асабліва ў нашым будынку.
Па-беларуску «Сотнікаў» яшчэ не друкаваўся.
1 верасня. Еду адпачываць у Гагру, па пуцёўцы, у дом адпачынку «ХVII партз’езд». Маю білет да Адлера. Ходзяць чуткі, што на поўдні эпідэмія халеры, але гэта мяне не спыняе.
3 верасня. Атрымаў адпускныя. Купіў тое-сёе з курортнага адзення, астатняе куплю на месцы. Заказаў таксі на пяць гадзін раніцы да аэрапорта.
Бяру з сабой сшытак і шарыкавую аўтаручку, каб працягваць запісы. Зноў у модзе шарыкавыя ручкі. Такую я меў у падарунак ад бацькі яшчэ калі вучыўся ў школе. Усе прасілі даць папісаць.
4 верасня. У аэрапорце сустрэў намесніка кіраўніка справамі ЦК Гоцмана Васіля Антонавіча. Ён накіроўваецца ў Сочы, у санаторый імя Фрунзе. Гэта класам вышэй, чым «ХVII партз’езд» і не адпавядае маёй пасадзе.
Ляцім на вялікім, гаматным самалёце «АН-10». Салон, як кінатэатр, але пусты. Мы з Гоцманам ды яшчэ двое. Вышыня — восем з чымсьці, відаць далёка. У такім палёце я не ўпершыню, калісьці разам з Міколам Грынчыкам лёталі ў Душанбэ (Таджыкістан) на міжнародную канферэнцыю па фальклоры. У дарозе я выдаваў Грынчыка за Петруся Броўку. Падзівіўся, што пра Броўку чулі ўсюды. Так і кажуць: «Чулі, чулі».
Прыпынак, на паўгадзіны, рабілі ў Данецку і патарахцелі далей. Тыя двое сышлі ў Данецку, засталіся мы ўдвух — я і Гоцман. Ляцелі недзе гадзіны чатыры. Адлер сустрэў сонцам і паўднёвым цяплом. Успомніў інтэрв’ю футбаліста Славы Метрэвелі, у якога спыталі, калі ён адчувае сябе шчаслівым, той адказаў: «Калі прызямліўся мой самалёт». Развіталіся з Гоцманам, ён — у Сочы, а я — на поўдзень, у Гагру. Наняў таксі. Іх поўна, бо народу, з-за халеры, не шмат. Згаварыліся з шафёрам у цане — 25 рублёў. Едзем. Справа, да далягляду, мора. Ажно дух займае ад гэтага відовішча. Дарога вузкая, высока над вадою.
Мора я бачу не ўпершыню. Бываў і ў Алушце, і ў Ялце, але бываў (адпачываў) «дзікуном», г. зн. прыватным чынам, без пуцёўкі. Аднойчы разам з сястрой Евай, якая ў Алушце і сустрэла свайго будучага мужа — Валодзю Ложкіна.
У свой «ХVII партз’езд» уладкаваўся адразу. Памералі тэмпературу і накіравалі ў палату. Нумароў свабодных шмат. Перш за ўсё выкупаўся ў моры, — яно ў дваццаці метрах ад майго акна.
Абедаў з апетытам.
5 верасня. Пачаў знаёмства з Гаграй — утульным абхазскім гарадком ля мора. Калісьці тут на пляжы, уздоўж якога цягнецца Гагра, здымаўся славуты фільм «Весёлые ребята». Весялосці было, відаць, мала, бо ішлі арышты і некаторых, я чуў, забіралі, не чакаючы, проста са здымкаў.
З друку ведаю, што тут, у Гагры, нярэдка адпачывае Канстанцін Сіманаў — надзвычай уплывовая асоба ў СП СССР. Пераклаў на рускую мову (ці адрэдагаваў) раман Баграта Шынкубы (назву не помню) пра лёс абхазаў, якія ў пачатку ХХ ст. выехалі ў Турцыю.