Дакладваў Марцэлеў.
— Ёсць мненіе зацвердзіць! — данеслася з супрацьлеглага канца стала. Пытанняў ніхто не задаваў, і мяне адпусцілі.
21 красавіка. Першы дзень на працы. На працы ці на службе? Хутчэй, відаць, апошняе. Такі мой выбар, і я гатовы за яго расплаціцца.
На дзвярах шыльда з маім прозвішчам і ініцыяламі, як і ва ўсіх маіх новых калег — без указання пасады. Ёсць у гэтым нешта падкрэслена асабістае. За ўсё, маўляў, адказваеш сам. І ўсе мы тут роўныя, усе — таварышы.
Прыкуты да стала, да тэлефона. Тут ужо ў бібліятэку, у чытальную залу працаваць не пойдзеш. На стале — танны пісьменны прыбор, аўтаручка з чорным чарнілам. Што давядзецца пісаць гэтым казённым пяром?
Насупраць сядзіць такі ж інструктар, як і я, Валерый Сяргеевіч Лабадо. Курыруе тэатры, кінастудыю. Будынак Купалаўскага тэатра відаць з акна. Па другі бок — Саюз пісьменнікаў Беларусі.
Мой візаві, калі пазнаёміліся, спытаў:
— А вы часам не родзіч прафесару Гніларыбаву?
Прафесар Гніларыбаў — вядомы на ўвесь Савецкі Саюз мінскі хірург, які ўмее жадаючым падточваць пэніс.
— Не.
Я ўжо прывык, што маё прозвішча часта азадачвае тых, хто першы раз яго чуе. У адным слове два супрацьлеглыя сэнсы. Думаў над сваім становішчам. Я не кіраўнік, а звычайны апаратчык, чыноўнік, функцыянер. Мой абавязак, згодна партыйнага статута, падбор кадраў і праверка выканання, г. зн. выканання партыйных рашэнняў.
Забягалі калегі з іншых кабінетаў. Адчувалася ажыўленасць: заўтра — суботнік. У гонар 99-й гадавіны з дня нараджэння У. І. Леніна. Збор у 7.00 каля будынка ЦК. Вопратка — як звычайна. Спецадзенне выдадуць па месцы правядзення суботніка. Суботнік для мяне — справа вядомая. У інстытуце кожную вясну ўпарадкуем Батанічны сад, падмятаем, чысцім.
22 красавіка. Гадзіннік нанач пакінуў на руцэ, не скідаў. Баяўся спазніцца. Устаў рана. Збіраўся і ўвесь час адчуваў хваляванне. Аўтобусы ўжо чакалі — вялікія ікарусы. Стаялі каля Дома афіцэраў. Збіраліся людзі — мае калегі-апаратчыкі. Пра нешта жвава гаманілі, курылі, смяяліся. Сказалі: едзем на аўтазавод, на бетонныя работы. Нарэшце, каманда: «Па машынах!» Едзем па Партызанскім праспекце, у самы канец, на паўднёва-ўсходнюю частку горада. Вуліцы яшчэ пустыя, ранавата, нікога не відно, але на аўтазаводзе нас ужо чакаюць гаспадары. Тут жа гара рабочых камбінезонаў і гумовых ботаў. Лапаты, шуфлі. Не хапае толькі тачак, але яны і не патрэбныя.
Пайшлі самазвалы, адзін за адным звальваюць свежы бетон. Абстаноўка нервозная, бо бетон хутка застывае і трэба спяшацца. Прыехаў з ахоўнікамі Машэраў. Высокі, камбінезона для яго не дашукаліся, але боты абуў, узяў у рукі шуфель. Гоман аціх, але абстаноўка стала яшчэ болей напружаная, нервозная. Кожны хацеў не адстаць, справіцца на сваім участку.
З бетонам працаваць цяжка. Пачулася сцішанае, як глухі стогн: «Э-э-э!» Потым нехта папрасіў: «Па-мажыце-е!» Я азірнуўся. Раствор ужо прыстыў і не выпускаў калегу Ж. са сваіх няўмольных абдымкаў. Давялося дапамагаць, выцягвалі пад рукі. Боты так і засталіся ў бетоне.
Потым быў абед: расольнік, катлета і кампот. Смачна! Дзіва што, бо напрацаваліся. Пасля абеду распарыліся, размяклі, хацелася б і адпачнуць, але — Машэраў і ўсё начальства побач — паступіла каманда, і зноў узяліся за працу. Праўда, самазвалаў стала ўжо менш, шафёры, відаць, таксама абедалі.
Працавалі яшчэ гадзіны тры, і нарэшце сказалі здаваць інструмент і камбінезоны з ботамі. Ж. паспеў абуць чаравікі.
24 красавіка. Панядзелак. Удзельнікі суботніка — на сталай працы, за рабочымі сталамі. Абменьваемся ўражаннямі. Некаторыя скардзяцца на радыкуліт, ходзяць сагнутыя. Сам бачыў, як ішоў на абед, трымаючыся за бок і крэкчучы, інструктар з трэцяга паверха — там, у кутку, размешчаны аддзел цяжкай прамысловасці.
Чытаю часопісы, красавіцкія нумары — «Полымя», «Маладосць», «Нёман», а таксама апошні нумар «ЛіМа». Марцэлеў сказаў, што гэта мой абавязак. Гэтым, зрэшты, я займаўся і ў Інстытуце літаратуры. «Сматрыце, як яны пішуць, ці не дапускаюць якой двухсмысленнасці», — удакладніў загадчык аддзела. Сказаў — загадаў.
Такіх, хто б дапускаў «двухсмыленнасць», стаяў, інакш кажучы, на нейкіх антысавецкіх пазіцыях, сярод пісьменнікаў, якіх я ведаю, няма. Іншая справа, што ў кожнай літаратуры ёсць моцныя пісьменнікі, і слабейшыя, і зусім слабыя. Патрэбныя, відаць, адны і другія, адны без другіх не існуюць. Пра антысавецкую літаратуру, між іншым, я маю ўяўленне яшчэ з дзяцінства. Помню, недзе пасля вайны, прачытаў апавяданне пад назвай «Маленькі валацуга», выдадзенае асобнай кніжачкай на дзвюх мовах — беларускай і польскай. З аднаго боку да палавіны па-беларуску, з другога, калі перавярнуць наадварот, — па-польску. Кніжачка з’явілася на свет да вайны, у пачатку 30-х ці нават у 20-я гады, яшчэ да майго нараджэння і доўга чакала, пакуль я пайду ў школу і навучуся чытаць. У школу пайшоў у 1944-м (пасля вызвалення краю ад нямецкай акупацыі) і неўзабаве ўжо мог адолець тую кніжачку. Аўтара не помню (здаецца, гэта быў Сяргей Пясецкі), а сюжэт у памяці захаваўся. Там савецкі міліцыянер, былы будзёнавец, у выніку недарэчнасці, па трагічным збегу абставін, забівае маленькага валацужку — падлетка-беспрытульніка і па радзімцы, якая адкрылася паміж лахманоў, пазнае ў ім уласнага сына. З роспачы, знявераны ў праўдзівасці савецкай улады, былы будзёнавец здымае з грудзей ордэн Чырвонага Сцяга і шпурляе яго прэч.