Вінцэсь нават трохі сумеўся: бацька ніколі не казаў яму гэткіх высокіх словаў…
Пакунак з порахам і хлебам належала пакінуць пад крыжам ля сьсечанай сасны – унізе крыжа была зладжаная адмысловая хованка, прыкрытая дошкамі. Цяпер Вінцэсь ведаў, што каменьчыкі і зярняты звычайна раскладаліся на пні – хто мог западозрыць у звычайным сьмецьці сакрэтнае пасланьне?
Зрабіўшы, што належала, Вінцэсь марудзіў у прыцемку — яму хацелася яшчэ раз пабачыць лясных людзей. Спаткацца з імі па – іншаму, на роўных, магчыма, неяк выправіць іх меркаваньне пра сябе… Але цені згушчаліся, чарнелі, быццам кроў памерлага дня, і стаяць у чаканьні было непрыстойна і небясьпечна… Тым больш рупіла яшчэ адна справа… Вінцэсь ня мог паехаць адсюль на цэлы год – гэта ж бясконцасьць! — не пабачыўшы Яе… Хаця б пабыўшы каля яе… Вядома, ён мог сёньня проста зьявіцца ў госьці ў Весьніцы – пан Вакула Рагманаў, бацькаў сардэчны сябра, заўжды радуецца ягонаму прыезду… Вінцэсь маленькім, асірацеўшы, столькі часу бавіў у гэтым доме, пад апекай цёткі Ліны, маці Вальжыны і Маркі Рагманавых. Напэўна, каб цётка Ліна была жывая – усё было б прасьцей… А цяпер — як паказацца на вочы чароўнай насьмешніцы? Вінцэсю здавалася, што ўсе на сьвеце ведаюць пра ягонае няўдалае паляваньне на пачвару.
Не, ён проста прыйдзе пад вокны Вальжыны, а потым пакіне ёй свой падарунак…
Да таго ж паабяцаў перадаць – жабу замест ваўчынае скуры.
Што ж, ён даражыць сваім словам, нават дадзеным у адказ на грубы жарт. Вядома, прынясе не сапраўдную жабу. А вось гэтую – з зялёнага пералівістага шкла, а ў роце-гарлавіне – тры белыя ружы. Цудоўная вазачка з Саксоніі. Ён пералезе праз агароджу і паставіць падарунак на стол у альтанцы, у таемным сховішчы, дзе Вальжына праводзіць з улюбёнымі кніжкамі па некалькі гадзінаў у дзень. І нікому не дазваляецца турбаваць там мройную паненку.
Вядома, Вінцэсь напісаў і ліст… Дужа паэтычны і разумны, на ягоны погляд.
Салаўі шчодра сыпалі дробнае срэбра сьпеваў на цёмнае лісьце, на вільготную траву… Багацьце, якое належыць толькі закаханым. Вінцэсь успомніў, што сёньня – Васіліск, Салаўіны чацьвер. Добры час для сардэчнай справы.
Хлопец асьцярожна прабіраўся па сьцяжынцы між кустоў бэзу, калі раптам пачуў шэпт... Месца пад вакном паненкі Рагманавай было занятае. У цьмяным сьвятле поўні бачылася нечая высокая постаць. Злодзей?
— Што з вамі, Раланд?
Ціхі голас належаў Вальжыне. І Вінцэсю раптам стала страшна – не ад таго, што заўважаць, а ад прадчуваньня болю, ад якога, вядома ж, няма лекаў, акрым кулі ў сэрца, як сьцьвердзіў бедны Вертэр.
— Там нехта ёсьць, — голас мужчыны падаўся Вінцэсю знаёмым.
— Я нічога ня чую. Вы сталі палахлівым, рыцар Раланд.
Мужчына памаўчаў.
— Магчыма… Памыляюцца нават старыя салдаты. Можа быць, шаргатнула птушка.
— Ці котка! Спалохалася вас – вырашыла, што сапраўдны ваўкалак прыйшоў. — Яна яшчэ жартавала! Вінцэсь з усіх сілаў сьціснуў кулакі, каб спыніць дрыжыкі. Цяпер засталося адно – сьцішыцца… Выцярпець ганебнае становішча віжа. Ці – пабегчы прэч, ломячы кустоўе? Абвесьціць пра сваю прысутнасьць? Горш за сьмерць… Думкі юнака блыталіся ад адчаю і безнадзейнасьці.— Вазьміце мяне з сабой, Раланд, —цяпер голас дзяўчыны трымцеў хваляваньнем. – Мы маглі б сустрэцца ў Кракаве. Мяне туды пусьцяць – да цёткі, у яе якраз імяніны. Мне ўсё роўна, што стануць пляткарыць. І я ніколі ня буду перашкодай вашай справе.
— Вальжына, што вы кажаце? – разгублена азваўся мужчына.—Я не разумею вашае легкадумнасьці.
— Вы што, сьляпы? – яна нават узвысіла голас. — Я кахаю вас і хачу быць з вамі! Толькі не кажыце, што вы гэтага ня ведалі!
— Вальжына… — у голасе гучала сапраўдная пакута. — Я ведаю вас лепей, чым вы самі. Вы – рамантычная дзяўчынка. Вам патрэбны герой. Вы ж нават мянушку мне прыдумалі – Раланд… Рыцар… Паверце, Вы кахаеце не мяне, а той вобраз, які ўтварыўся ў ваша разумнай, але мройлівай галоўцы. Гэта не сапраўднае пачуцьцё. Калі-небудзь вы абавязкова сустрэнеце прыгожага юнака, які зробіць вас шчасьлівай. А я – старая пачвара. Вы толькі нарадзіліся, калі я канаў у каменных лёхах. Успомніце – на Каляды гадоў дзесяць таму, калі я прынёс вам жывую вавёрку, вы, пабачыўшы мяне першы раз, закрычалі ад страху. І бацька, каб супакоіць, нават нешта сачыніў вам пра мяне – быццам я зачараваны прынц у зьвярыным абліччы.
— Я была зусім маленькая…
— Прабачце, але сьляпы ня я – вы.
Чаму гэты голас такі знаёмы? Вінцэсь трохі пасунуўся, каб лепш разгледзець мужчыну… А той якраз адвярнуўся ад вакна, дзе была смуглявая спакуса, і закінуў твар да поўні — нібыта жадаў правыць тужлівую ваўчыную песьню… Жахлівае аблічча… Вінцэсь ужо бачыў яго – учора ноччу, і таксама ў сьвятле поўні. Глыбокі шнар, доўгія цёмныя валасы…
Ня ў змозе трываць, Вінцэсь апусьціўся на зямлю і схаваў твар у траве. Ён больш не хацеў ні бачыць, ні чуць… Але шэпт з вакна ўсё роўна працінаў слых.
— Я кахаю вас… Я ўжо доўгіх тры гады кахаю вас. Вашы пакутлівыя гады, вашы раны, вашы цудоўныя вочы, вашы дужыя рукі…Усё, усё, што ваша – міла мне, люба. Я ніколі ня буду ні з кім іншым, чуеце? І скажыце, што вы – не кахаеце мяне! Паспрабуйце зманіць — перад вачыма анёлаў, якія зараз глядзяць на нас!
— Не магу зманіць… Кахаю вас… Ня буду з вамі…
Калі вакно зачынілася і постаць Ваўкалака зьнікла ў начы, Вінцэсь паспрабаваў устаць… Руку чамусьці апякло болем – хлопец зразумеў, што раструшчыў шкляную жабку. Што ж, вазачка – ня самае важнае з таго, што разьбілася гэтай ноччу.
Поўня шчодра сеяла сьвятло на сьцежку, і Вінцэсь прыпомніў яшчэ адну яе назву – ведзьміна сонца. У адчаі людзі зьвяртаюцца і да ведзьміных сродкаў. Калі пакласьці язык жабы на сэрца жанчыне, якая сьпіць, тая праўдзіва адкажа на ўсе пытаньні.
Цяпер ён ня мае патрэбы ў дапамозе жабкі.
Застаецца толькі адно – як казаў бацька, чакаць. Можа быць, яшчэ ўдасца памерці за каханьне або за радзіму.
І бацька дазволіць яму мець уласную стрэльбу.
Урэшце, Вінцэсю ўжо шаснаццаць.
5
Хто даўмеўся пакласьці ў труну цюльпаны? Кветкі абуральна жывыя, пяшчотныя і яркія, быццам дзіцячы малюнак. Здавалася, Артур зараз устане, адчуўшы дотык халодных сьцяблінаў да сваіх рук. Ён жа быў такі нярвовы, чуйны…
“Быў…” Гаварыць пра яго ў мінулым часе — яшчэ трэба прывыкнуць. Паліна адвяла позірк. Бабулька ў чорнай хустцы сядзела на табурэтцы ля труны і чытала малітоўнік. Словы малітвы, здавалася, не ўзьляталі, а апускаліся, як сухія пялёсткі, на падлогу, туды, дзе ўкленчыла Аксана. Былая жонка – яна заставалася адзіным блізкім Артуру чалавекам. І адзіным, хто мог сказаць, што па-сапраўднаму любіў памерлага. Паліна ня вытрымала, падыйшла да сяброўкі, прымусіла ўстаць, завяла на кухню – яшчэ шлях да могілак, а ў беднай і макавінкі ў роце не было, відаць, ад учарашняга дня. І ня спала, мусіць, ад таго часу, як патэлефанавалі з міліцыі. Колькі іх, неапазнаных трупаў алкаголікаў ды наркотаў, знойдзеных на вулічных лаўках, у пад’ездах, у гарадскіх парках, зьнікае ў безыменных магілах. Гэтаму – пашанцавала. Над ім плачуць, не ўспамінаючы пра благое, і вядома, вінавацяць сябе… Не даглядзелі, не ўбераглі, не дапільнавалі…
— Кінь, Аксана! – Паліна сама ледзь стрымлівала сьлёзы. — Ну чым ты магла ўжо дапамагчы? Ты ж і так зрабіла ўсё магчымае і немагчымае. Алкагалізм – хвароба невылечная, і калі Артур сам не хацеў цягнуць сябе за валасы з дрыгвы…
— Ён быў такі таленавіты! Такі высакародны! Такі самотны! – плакала Аксана, выціраючы рогам чорнай карункавай хусткі сьлёзы. Разумніца, шыкоўная брунетка, кахала, дзіця нарадзіла… Чаго Арціку не хапала, каб перадолець стан няшчаснасьці?
— Ён жа прыходзіў да мяне перад… перад сьмерцю, — спавядался Аксана. — Грошай прасіў… Казаў – не на пітво, а заказаць ксеракопіі нейкіх дакументаў. Казаў, расьсьледваньнем цікавым займаецца. Нават папку прынёс… Папрасіў прыхаваць. І Вадзіку цацачную машынку прынёс… А я…
Словы патанулі ў сьлязах. Паліна засьпяшалася накапаць валяр’янкі ў кубак, але Аксана нецярпліва адпіла проста з бутэлечкі. І зноў залілася сьлязьмі, тлумачачы, што цяпер успомніла — гэтак жа апошнія месяцы рабіў Артур.