— А я не магу так больш. Не магу!.. — Голас дзяўчынкі задрыжаў.
Заняты сваімі справамі і пачуццямі, ён асабліва не задумваўся над тым, як перажываюць малыя разлад бацькоў. Нечаканая Наташына просьба кранула яго. Ён падняўся з табурэта, паставіў лыжы ў куток, паміж дзвярамі на балкон і халадзільнікам «ЗІЛ». Наблізіўся да сястры. Яна глядзела яму ў твар з надзеяй, маліла вачамі, поўнымі слёз.
— Так нельга жыць!..
— На-а-тка! — зноў перапыніў яе брат. Яна не агрызнулася, яна сказала яму мякка, як старэйшая:
— Ты бесхарактарны, Віця. У каго ты такі ўдаўся? А я не магу…
— Я іх паміру, — упэўнена сказаў Тарас і сам паверыў, што здолее зрабіць гэта, хоць добра помніў, чым скончылася першая спроба пагаварыць з маці.
Галіна Адамаўна была дома. У спальні. Тарас пастукаў. Яна, пэўна, ляжала і, пэўна, плакала. Калі Тарас, атрымаўшы дазвол, увайшоў, яна стаяла перад люстрам і працірала кулакамі вочы, як бы толькі што прачнулася. Яна ўбачыла яго праз люстра і насцярожылася, баючыся павярнуцца. А ён не бачыў яе твару і трохі разгублена спыніўся каля ложка. Ён баяўся, што яна зноў даволі груба папросіць яго не сунуць нос туды, куды не трэба.
— Галіна Адамаўна, я ўсё-такі хачу пагаварыць з вамі. Сур'ёзна… Паслухайце.
Яна павярнулася, вочы яе былі чырвоныя.
— Тарас! З таго часу, калі я адчула, што ты не дзіця ўжо, я не ўмешвалася ў твае справы. — Яна сказала тое ж, што і першы раз, але зусім інакш, без злосці, раздражнення, спакутаваным голасам і нават усміхнулася так, нібы прасіла прабачыць ёй. Ён зразумеў, што цяпер ёй хочацца, каб нехта ўмяшаўся.
— Я люблю вас, мама. — Слова гэтае вырвалася неяк само, ад жалю да яе. Галіна Адамаўна ўзняла на яго вочы, і яны вільготна заблішчалі. — І бацьку люблю. Вы для мяне самыя дарагія людзі.
— Не трэба, Тарас, — цяжка ўздыхнула яна. — Твае адносіны да нас — адно, нашы адно да аднаго — другое.
— Вашы — нейкая дзікая недарэчнасць. Вы паверылі паклёпу. Бацька расказваў… Паверце мне, мама. Я ж вам не вораг. Штодзень я бываю там… Я люблю Машу. Пасля Новага года мы пажэнімся.
— Сур'ёзна? — У вачах яе бліснула іскрынка цікаўнасці.
— Хіба Соф'я Сцяпанаўна такая жанчына! Падумайце, колькі яна перажыла!
Галіна Адамаўна закрыла твар рукамі, заматала галавой:
— Не яна… Ты шмат чаго не ведаеш, Тарас. Ты галоўнага не ведаеш. Але, яна многа перажыла… Але хіба гэта дае ёй права?.. Хоць не яна… ён… Чаму ён хаваецца, падманвае? Навошта? Што я, такая дурная, подлая? Скажы, была я калі-небудзь прагная, скупая? У іх была дружба ў падполлі. Яму хацелася памагчы ёй. Калі ласка. Няўжо я не зразумела б, каб усё па-чалавечы? Цяпер ён папракае, што я не разумела яго, што ўвесь час думала пра яго бог ведае як… А што ён думаў пра мяне, калі пачаў хавацца? З грашамі… — Яна ўся перасмыкнулася. — За каго ён мяне лічыў? Гэта не абраза? — выкрыкнула яна. — Ён адчувае, калі абражаюць яго. А калі ён!.. Я перажыла ўсё, я перажыла б і гэта, каб па-чалавечы. Я ўжо была змірылася. А ён не пераставаў хлусіць, хавацца. Ты не ведаеш галоўнага. Ён здраджваў увесь час! Усё наша жыццё. Падманваў, хлусіў!..
— Няпраўда! — не стрымаўся і рашуча запярэчыў Тарас.
Яна адняла рукі ад твару, сухімі гарачымі вачамі паглядзела на яго, сумна паківала галавой:
— Але хто мне паверыць? Мне не верыць нават Валя Шыковіч, жанчына. Ён мудры, вялікі, добры. Ён усіх заваражыў. Цябе, Наташу… знаёмых. О-о, доктар Яраш! Свяціла! А што яго жонка? Бяздарны зубны лекар, мяшчанка. Каму цяпер клопат да таго, што сваю маладосць, сваё здароўе я аддала яму, табе, дзецям?..
Галіна Адамаўна сказала гэта злосна, і Тарас сумеўся: яна кідала горкі папрок і яму. Можа, сама яна таксама зразумела гэта, бо раптам зноў змяніла тон:
— Цяпер вы лічыце, што я стала псіхапатка. Можа, і праўда я псіхапатка. Дык я нікому не хачу атручваць жыццё! Нікому! Няхай яму яго талент, яго слава!.. Толькі дзеці… Дзеці мае! — крыкнула яна і ўпала тварам на падушку, прыглушана зарыдала.
Тарас зусім разгубіўся. Ён не ведаў, якім чынам супакоіць яе. Стукаў у дзверы, упэўнены ў непахіснай логіцы сваіх доказаў. А сказаў усяго два словы — і ўсе доказы, больш няма чаго і дадаць. Ён пераступаў з нагі на нагу і ціха, няўпэўнена прасіў:
— Не трэба, мама… Супакойцеся, Галіна Адамаўна!
Яна выцерла навалачкай твар і гэтак жа нечакана, як упала, паднялася. Сказала без слёз, без істэрыкі, цвяроза і жорстка, як аб справе, даўно вырашанай:
— Калі ты паважаеш мяне, памажы аформіць развод. Самой мне цяжка і… непрыемна…
Усяго чакаў Тарас — і слёз, і скарг, і праклёнаў, але такога заключэння не толькі не чакаў, але ніколі нават не падумаў. Спачатку, ашаломлены, замаргаў вейкамі, з надзвычайнай пільнасцю ўглядаючыся ў заплаканы твар жанчыны, якая гадавала яго. Ён сапраўды любіў яе, як маці. Але ў той міг яна здалася чужой і варожай. З'явілася злосць на яе, і ён амаль закрычаў: