Бацька падклаў у куродым кавалак кары, падзьмухаў, каб той разгарэўся і задыміў. Было ўжо цёмна, толькі вокны ў хатах свяціліся, нібы арыенціры, пазначалі вуліцу. Бацька зняў пінжак і накінуў на плечы Аксане.
— Далей, тата! — нецярпліва папрасіла дзяўчынка.
— Ну, а далей і раскруцілася карусель... Бяроста сваімі трэшчынкамілініямі нагадвала тапаграфічную карту, потым — магічнае слова «КЛАД», крыжык... Француз быў інжынер — значыць, разбіраўся ў тапаграфіі і мог пазначыць на бяросце нейкі геаграфічны маршрут. Разглядалі, вывучалі бяросту і так, і сяк — нічога не атрымліваецца. Для тапаграфічнай карты на бяросце не пазначаны арыенцірыпрывязкі да пэўнай мясцовасці — якоясьці дрэва, рака, камень. Для звычайнай карты не пазначана, дзе поўнач, дзе поўдзень — словам, круці гэтую бяросту, як хочаш. Пачалі меркаваць, ці не ў манетах ключ да разгадкі гэтай «карты»? Сапраўды, рубцы манет былі скрамсаны нажом; несумненна, яны неяк звязаны з бяростаю. Пачалі ўжо круціць манеты, і тым і іншым бокам прыкладаць да бяросты... той жа вынік! Нічога не зразумела, нічога не выходзіць. Тады ўзяліся за гузікі, на якіх быў выгравіраваны нумар палка, і раптам супала, што гэта той самы полк, куды паступіў на службу беларускі шляхціц Трушка, і манеты — тыя самыя, з яго родавай калекцыі...
— Але ж манет было восем! — Аксана хуценька падлічыла:— Пяць знайшлі на месцы фальварка, дзве — у афіцэра, а дзе яшчэ адна?
— Акурат у цэль,— пахваліў бацька.— У тым і справа, што ў французскага афіцэра было не дзве, а ўсе тры манеты. Як яны да яго трапілі — невядома, але факт фактам. І шыфраваў ён сваю «карту» — бяросту таксама пры дапамозе ўсіх трох талераў. Адпаведна, такім жа чынам гэтая «карта» і павінна разгадвацца. Гэта як гульня ў кубікі: аднаго не хапае — і слова ніяк не складзеш.
— І... не знайшлі? — Чэсь праглынуў сліну.— Трэцюю манету?
— Не. Хоць шукалі яе не адзін год, перакапалі тут усё наваколле, апытвалі тутэйшы люд... Неаднойчы раскопвалі і саму магілу — патаемна, уночы. А француз, нібы помсцячы за свае пакуты на гэтым свеце, з таго свету пацвельваўся з жывых: «Шукайце, шукайце! Во загадаў вам загадку!» Яшчэ да рэвалюцыі аб'явілі немалую ўзнагароду таму, хто знойдзе і перадасць уладам гэты трэці талер. Тады ж і з'явіліся манетыпадробкі. Праўда, іх лёгка было «раскусіць»: фальшываманетчыкі не маглі ведаць, што на сапраўдных талерах — зробленыя нажом насечкі на рубцах. Дарэчы, Аксанін талер, хутчэй за ўсё, акурат і ёсць адна з тых дарэвалюцыйных падробак.
— Не можа быць! — пакрыўдзілася за сяброўку Аксана.— Кацін тата не стаў бы трымаць у сябе несапраўдную манету.
— Магчыма. Ну, вось такая гісторыя,— нечакана закончыў бацька.— Сцямнела зусім, і мошкі нас загрызлі, і куродым наш патух.
— Гэта ўсё?! — у адзін голас усклікнулі Чэсь з Міхалам.
— Вось так заўсёды! — Аксана ад крыўды аж пасунулася ад бацькі на край лавачкі.— Трэці раз бярэшся расказваць, і ўсё нешта перашкаджае!
Бацька здзівіўся:
— Гэта, праўда, усё, што я ведаю.
— Не ўсё, мы і таго не ведаем! — запярэчыла Аксана.
— Дык пытайцеся, я паспрабую адказаць.
Чэсь з Міхалам пачалі перашэптвацца.
— Скажыце, а дзе цяпер тыя дзве манеты і бяроста? — раптам спытаў Змітрок.
Бацька засмяяўся:
— А, вунь яно што! Самі, значыць, вырашылі паспрабаваць? Што ж, паспрабуйце... Толькі ведайце — будзе вам няпроста, таму напярод рыхтуйце сябе да магчымых горычы і расчараванняў...
— Лепш навучы, парай, што нам найперш рабіць? — сказала Аксана.
— Найперш, калі прыедзеш у Мінск, даведайся ў Кацінага таты, адкуль у яго гэты талер, ці не фальшывы ён. Потым: у вас, у Паплавах, у школьным краязнаўчым кутку, наколькі мне вядома, павінна быць копія бяросты...
— У нас? Тут? — аж не паверыў Міхал.
— У вас або ў гарадскім краязнаўчым музеі. Там усе супрацоўнікі ведаюць пра гэтую гісторыю.
— А манеты?
— Павінны быць і копіі манет. Справа ў тым, што перад вайною з Ленінграда ў наш Мінскі архіўны музей былі перададзены гэтыя два талеры і дакладная копія бяросты — ад самой бяросты, вядома, ужо нічога не засталося. А з Мінску копіі рассылаліся ва ўсе краязнаўчыя музеі, якія рабілі запытанні.
— Няўжо так проста ўсё? — уразіўся Чэсь.
— Калі было б проста, гэтую тайну даўно раскрылі б,— заўважыў бацька,— а так з кожным годам, з кожным дзесяцігоддзем усё круціцца, нібы кола: не хапае самага галоўнага — трэцяй манеты. Дзе згубіў ці схаваў яе паранены француз — хто ведае...