— Як ты?
— Зусім здаровая.
Аксана знайшла пад пледам Каціну нагу і сціснула яе. Але сяброўка нічога не зразумела.
— Дык што — заўтра можна везці вас? Я якраз вольны да абеду. Паспею адвезці і вярнуцца.
— Не, Ігар Валянцінавіч! — запярэчыла Аксана.— Каця яшчэ слабая, хай паляжыць дзянёк... — і, карыстаючыся яго добрым настроем, папрасіла: — Ігар Валянцінавіч, раскажыце, як да вас патрапіў талер? Той, што вы Каці падаравалі?
— А, талер,— Ігар Валянцінавіч наморшчыў лоб.— Гэты талер яшчэ з вайны, застаўся пасля майго таты, а Кацінага, значыць, дзеда...
— Чаму ты раней не казаў нічога? — спытала Каця.
— Гм, раней... Ці зразумела б ты? Ды я і сам наўрад ці змог бы расказаць як след... Непрынята было такое расказваць, гэта магло б табе пашкодзіць. Справа ў тым, што дзед у час вайны жыў у акупаваным немцамі Мінску. А ўжо адно гэта ставілася тады ў віну чалавеку. Пасля вайны яго арыштавалі, як ворага народа, і ён загінуў у лагерах. І хоць пры Хрушчове яго цалкам рэабілітавалі, усё адно — пляма сям'і «ворага народа»...
— А як да яго патрапіў талер? — нецярпліва спытала Аксана.
— Бацька працаваў у архіўным музеі і крадком выносіў адтуль усё, што мог,— каб не дасталося немцам. Маці расказвала — пры вобыску ў нашай кватэры знайшлі многа каштоўных гістарычных дакументаў і экспанатаў. А гэты талер нейкім цудам захаваўся.
— Значыць, ён сапраўдны,— прамовіла Аксана.— Адзін з тых трох...
Ігар Валянцінавіч паглядзеў на яе, потым — на Кацю.
— Так, адзін з тых трох,— пацвердзіў ён.— Вас, бачу, зацікавіла гісторыя французскага афіцэра, бяроста, скарб і таму падобнае? Дык ведайце, дзяўчаткі,— гэта лухта. З гэтай гісторыяй разбіраліся вучоныя, цэлыя экспедыцыі пошукавыя ладзілі — не знайшлі.
Раздзел 34. СТАРОНКА З ДЗЁННІКА
Каця глядзела ў адну кропку.
— Тата, а раскажы яшчэ пра дзеда? — ціха папрасіла яна.
— А што я сам помню? Я ні разу не бачыў свайго бацьку. Калі яго арыштавалі, маці была цяжариая мною. Адзінае, што засталося... ды я зараз прынясу...
Ігар Валянцінавіч выйшаў і вярнуўся, трымаючы ў руцэ невялікую картонную скрыначку.
.— Вось,— ён паставіў скрыначку на канапу каля Каці.— Паглядзіце, толькі асцярожна: паперы старыя, яшчэ рассыплюцца ў руках... А я пайду. Трэба зрабіць колькі важных званкоў.
Зверху ў скрыначцы ляжалі пісьмы — у казённых, пажоўклых ад часу канвертах. Асобна — шэрая паперка з адбітым на машынцы тэкстам: даведка аб рэабілітацыі. На самым дне — фотакартка. Малады чалавек, зняты на ўвесь рост, у дыхтоўным плашчы, капелюшы, ссунутым на патыліцу, твар адкрыты, смелы, толькі ў круглых, як у Каці, вачах штосьці сумнаватае.
Аксана распраміла паперку, у якую была ўкладзена фотакартка. З другога боку паперка ўся была спісана драбнюткім размытым почыркам.
І раптам слова «Паплавы» кінулася ў вочы. І яшчэ ў адным месцы. І нейкія даты збоку, на палях...
— Каця, гэта ж дзённік! — усклікнула Аксана.— Старонка з дзённіка!
Яна паднесла ліст бліжэй да лямпы.
— Амаль нічога не разабраць, акрамя асобных слоў...
— Чытай, чытай хутчэй,— прасіла Каця.
— Так... «Першага жніўня сорак трэцяга года... крыху бульбы. Куды падзецца, хіба да Арыны, у Паплавы... Ці прыме? І як дабрацца?» Далей неразборліва. А вось, слухай!
«Трэцяга, дзевяты месяц... удалося талер... На выхадзе абшуквалі, цудам не папаўся. Заўтра паспрабую другі...»
«Адзіннаццатага, дзевяты месяц. Архіў закрылі... немцам не да музеяў цяпер. Няма працы, голад. Паплавы?»
— Далей!
— Далей усё размыта,— сказала Аксана.— Толькі апошні радок: «...фашысты лютуюць. Учора расстралялі... Хутчэй бы нашыя!» Ну, Каця, цяпер усё зразумела. Адзін талер твой дзед вынес, другі не паспеў — музей закрылі.
Аксана задумалася:
— Арына з Паплавоў... Міхал казаў, у Паплавах жыве старая настаўніца — Ірына, здаецца, Леанідаўна... Арына і Ірына — адно імя?
Але Каця не слухала сяброўку.
— «Хутчэй бы нашыя»,— паўтарыла Каця апошнія словы з дзённіка.— А нашыя прыйшлі... і забралі!
Раздзел 35. ЗАГАДЧЫК АРХІЎНАГА МУЗЕЯ
Назаўтра зраніцы Аксана ўжо выходзіла з тралейбуса на прыпынку «Верхні горад».
Пасля начнога дажджу распагоджвалася. Тратуар, часопісны кіёск на рагу, машыны, сцены і дахі дамоў — усё бачылася неяк ярка, кантрастна — бы глядзіш на гэта праз чыста вымытае акно.
Дзяўчынка лёгка адшукала ў дварах Верхняга горада прыгожы, крыты чырвонай чарапіцай будынак архіўнага музея. Але галоўныя дзверы былі зачынены. Аксана абышла будынак, з другога боку ўбачыла яшчэ адны, маленькія дзверы. Смела ўвайшла і апынулася ў светлым доўгім калідоры, заваленым пачкамі нейкай паперы. Стаяла цішыня, нікога нідзе не было.