Хто ж адзецца, пракарміцца
Паможа?
Дзе падзецца, прытуліцца,
Мой Божа?
Пайду к дрэўцу прытулюся,
Заплачу;
К зоркам думкай памалюся
Бядачай.
Пашлю скаргу, хай нясецца
За мора,
Як мне цяжанька жывецца, —
Гавора.
Мо' ня льюць там сьлёз напрасна
Паводкай,
Маюць літасьць над няшчаснай
Сіроткай.
Стогне бор, віхры зрываюць
Плёт з стрэхаў, —
Мае жальбы заміраюць
Бяз рэха…
Былі ў бацькі тры сыны…
Былі ў бацькі тры сыны,
Ды ўсе ж яны Васілі.
Адзін служыць у дварэ,
Поле панскае арэ;
Другі стражнікам зь іх стаў,
Куляй, шабляй засьвістаў;
Трэйці згінуў у баю
За свабоду і зямлю.
Бацька ў вёсцы сваёй сьпіць,
I дуда пры ім ляжыць;
Ён часамі дзьме ў яе,
Песьню нудную пяе:
Ой ты, дудка, ой, дуда!
Бяда жыці мне, бяда!
Не вяселіш ты мяне
Ў маёй беднай старане.
С песень беззямельнаго
1
Ніваў загоны,
Лес, сенажатка,
Садзік зялёны
І гэта хатка —
Ня нашы, братка…
Сёлета гэта
Выарам гладка,
Далей на лета
Чуць-чуць з апраткай
Цягнемся, братка.
Потам абліта
Ніва і градка,
Наша рунь жыта
Дый сенажатка —
Панскія, братка.
А хоць нам трэба,
Так, неспагадка,
Мець кусок хлеба, —
Вер, будзе сьвятка
І ў нас, мой братка!
Пройдзе, як вейка,
Крыўда і звадка,
Будзе зямелька,
Будзе і хатка
- Ў магілцы, братка!..
2
Як спыніўся я за хатай,
Як пайшоў, —
Ні прыстанішча, ні сьвята
Не знайшоў.
Сьвецяць зоры дабрадзейна,
Зіхацяць, —
Маёй толькі безьзямельнай
Не відаць.
Я з рукамі позна, рана
К сім і тым:
І к сваёму і да пана, —
Служу ўсім;
I ару, і бараную,
Засяю,
На ўрадлівасьць жа гляджу я
Не сваю!
Пастыр стадка ў поле гоніць
I пяе:
Дзе ж кароўкі, валы, коні,
Дзе мае?
Ці на небе хмары тыя,
Ці ў вадзе?
I сюды я, і туды я —
Ой, нідзе!
За кусок той хлеба чорны
Ты аддай
Сілу, думкі, — будзь пакорны
I чакай!..
Нямой рыбай аб лёд біся
Век-вяком
I ў магілку паваліся
Бедаком.
Вецер енчыць, сьвішча ў полі,
Вольна дзьме,
Кляне, моліцца ў нядолі
За мяне.
Ходзяць хмары чарадою
Над зямлёй,
Плачуць, плачуць нада мною
Сіратой…
3
Што за шчасьце, што за доля,
Мой Божа!
Ані хаткі, ані поля,
Ні збожжа!..
Па чужых кутах бадзяцца
Век трэба,
I гавець, і адгаўляцца
Бяз хлеба,
Гінуць сілы над чужою
Работай.
Заліваесься сьлязою
З ахвотай.
Ці тут п'яўкі, ці тут людзі —
Хто зьведаў? —
Адно ўнуку сохнуць грудзі,
Як дзеду.
Жывеш, мучысься бяз толку,
Бяз волі,
Хоць жывы лезь у дамоўку
Зь нядолі.
Пайду к пушчы загукаю
Да зоркаў,
Як мне ў бедным родным краю
Жыць горка…
Што за шчасьце, што за доля,
Мой Божа!
Ані хаткі, ані поля,
Ні збожжа…
4