У цябе, саколіка,
Ані свайго полейка,
Ані свайго воліка,
Ані свайго століка.
Ходзіш ты вячорамі
Зь ціхаю пакораю,
Бачаць неба з зорамі,
Полейка з разорамі.
I клянеш напэўнае
Гора не разьвейнае,
Долю пустасейную,
Долю безьзямельную.
Толькі думы думныя
Чуюць хмары буйныя,
Хвойкі, елкі шумныя
Дый ня людзі чуйныя.
Вось, як гляну, гляну я
На жыцьцё паганае,
Бачу ўсё мне знанае,
Сьлязьмі паліванае.
8
Дзе мой дом, дзе ты, хата мая,
Дзе загон хлебадайнай зямлі?
Сам — зь бядой, ні жыцьця, ні пуцьця!
Знай, гаруй ды магілку хвалі.
Дзень і ноч нада мной, сіратой,
Стогне, сьцелецца стада хмурын,
Дзень і ноч то сьлязой, то крывёй
Сьцежку росіш адзін, сам адзін!
З году ў год злыдні з кута ў куток
Пруць у сьвет, сьвету знаць не даюць;
Як вятрышчы сарваны лісток,
Падхапілі, нясуць і нясуць.
Знай, нясуць, вось скруцілі, згнялі,
А ўсё пруць, усё ў сьвет, на той сьвет;
Вось і звон, шмат званоў… Загулі…
Бач, труна, пры труне адзін дзед.
Жыў, ня жыў, шчасьця знаў, не зазнаў,
Палажылі ў дамоўку — ляжы!
Дайце ж камень на грудзь, каб ня ўстаў
Безьзямельнік, гаротнік сьляпы!..
V. Сваім і чужым
Ужо днее…
З-над сонных вод Нёмна, з-пад хвой Белавежы,
Суседзі, суседкі, вітаю я вас!
Блудзіла я доўга па рытвах, па межах,
Аж сьцежку-дарожку знайшла во хоць раз.
Хоць, пэўна, вы знаеце, хто я такая,
Якім правам тут перад вамі стаю,
Дзе дом мой, народ мой, — зь якога я краю, —
Паслухайце смутную повесьць маю.
З канца у канец, дзе загнанае слова
Зьвініць беларуса, — ўладаньне маё;
Шмат сотняў таму лет у хаце вясковай
Ўзяла і праводжу сваё я жыцьцё.
З-пад гэтай хаціны па выдмах нязнаных
Ганялі, чаго не згубіла, шукаць.
Глядзіце: во рукі і ногі у ранах,
А раны на сэрцы — каму ж іх паняць?!
Па грудах, каменьнях хадзіла я босай,
Крывёю чырвонай дабрыла зямлю;
На шаты мае паглядалі з'укоса
I песьню з насьмешкай віталі маю!
З балотам мяшалі, пагардай плявалі
Ўсе тыя, што вырасьлі нават са мной!
З маім людам згінуць навек мне казалі,
I страшна было мне так жыць сіратой!
За сошкай, за коскай, зь сярпом і зь сякерай
Я шла-валаклася, дзе шоў мой народ;
Заплатай было, што ён часам мне верыў
I думкі снаваў аба мне з году ў год.
Шлі векі. Магіла лягла пры магіле, —
Вада змыла наспы, крыжы пагнілі;
Гаротнасьцяй зможаны, ў крыўдзе, ў бясьсільлі
Там прадзедаў косьці бяз часу ляглі.
Шлі векі. Хрэст брала народнай сьлязою;
Між віхраў, і бураў, і холаду зім
Зь людской неразлучны ўзяла шлюб бядою,
I тузаюць мной, як народам маім.
Здушылі мне голас на родных на нівах;
Крыж цяжкі упадку з народам нясла,
I думаў чужынец, што ўжо я няжыва.
Ня верце! Жыву, як ад векаў жыла!
Я ўсё, колькі сілы, змагала, ўставала!
Я жыва! Народ мой са мною, пры мне!
Я ўсё перанесла і выйшла я з хвалай,
Я сільна, я вечна ў сваёй старане!
Прайшло засьляпеньне, мінае трывога;
На небе ўжо новая відна зара.
Шырок прада мною гасьцінец-дарога.
Ўжо днее! ўжо днее! — к сваім мне пара!
Роднае слова
Пад навалай крыўдаў многія сталецьці
Мы нясьлі пакорна лямку беспрасьвецьця.
Мы нясьлі — ўсё ныла, гінула памалу,
Аж ня нашай наша Бацькаўшчына стала.
Не для нас сасонкі нашы зашумелі,
Не для нас пасевы нашы зарунелі;
Адно ты нам, слова, засталося верным,
Каб вясьці з упадку к радасьцям нязьмерным.
*
Каб вясьці нас, як мы век свайго сумленьня
Не заклеймавалі помстай, зьніштажэньнем, —
Мы калі ўміралі, то ішлі на муку
Для чужой карысьці, пад чужой прынукай.