Як дубы у полі чыстым,
Як сасонкі ў боры,
Як у небе абадзістым
Тыя сьвечкі-зоры, —
Так магутны, яснасьветны
На пагляд былі ўсе,
Хоць да бою з апраметнай…
Ажна сьвет дзівіўся!
Ды ўдаліся, ой, сынкі мне
Не аднэй натуры,
Як бы тыя ноткі ў гімне
Цішы і віхуры.
Працавітага быў першы
Складу і нагібу,
Так, здаецца, што й памершы
Ўсё араў, касіў бы.
За другім была ахвота
К лежні, к панаваньню;
За чужой бы жыў работай,
Спаў бы да зьмярканьня.
Трэйці ўсіх бы толькі мучыў —
Склад меў быці катам,
З паганякаю на ўзруччы
К зьдзекам быў заўзятым.
Вось такой натуры, складу
Ў іх я дачакала;
На дарма, як мёд-прынаду,
Думка ў думку ткала.
Не прышлось мне жыць на сьвеце
Ў славе і дастатку:
Загубілі родны дзеці,
Загубілі матку.
I сярэдні, і малодшы,
Родныя дзяціны,
Як мая — пайшлі к салодшай
Ласцы без прычыны.
Ў сьвет збрылі чужы дзівіцца,
Гнуць у ёрмы шыі…
I ўтапілі ў чужаніцы
Душы маладыя.
Заставаўся толькі старшы
Гаспадарыць дома,
Бо ад тых быў гаспадаршы,
Хоць быў ў іх за лома.
Заставалася адна я
Сын адзін са мною
Як той путнік на расстаі,
Летам і зімою.
Сяк ці так, жылось паволі
Ў палавіне з горам —
Тым у хаце, тым на полі,
А другім за морам.
Аж дакучыла, знаць, далей
Недзе так бадзяцца,
І сынкі зьбірацца сталі,
Ззадалёк вяртацца.
Як прыйшоў дамоў сярэдні,
Выглядаў багата,
Й не пазнаў, як зьвер пасьледні,
Ні мяне, ні брата.
Ў плуг запрог свайго браточка
Навек, да скананьня,
А мяне асеньняй ночкай
Выгнаў на бадзяньне.
Як дамоў вярнуўся меншы,
Сьвету як увідзеў, —
Аказаўся дасьціпнейшы,
Чым сярэдні, ў крыўдзе.
Над старэйшым братам ставіў
Стражы і запоры,
Цела ранамі крывавіў,
Зьдзекаваўся ў горы.
Зьдзек і далей строіць дай жа,
Ласку з сэрца выжыў:
Суд судзіў, што я — ня я ўжо,
І расьпяў на крыжы.
Так мая краса завяла
I маёй сялібы!
Ліхата апанавала
І капцы, і скібы.
Адплацілі роднай матцы
Княжаняты-дзеці:
Відмай кінулі бадзяцца,
Сіратой гібеці.
Ходзяць, гоняць сухавеі
Праўданьку сьвятую;
Брата брат не разумее,
Брата брат катуе.
Я на гэтым на кургане
Ўсё сяджу і плачу,
Усё чакаю зьмілаваньня,
Дый ніскуль ня бачу.
Ці апомняцца сыночкі
У сваёй правіне?
Ці загінудь сярод ночкі,
Што і сьлед загіне?..
Стогнуць ветрам калыханы
Ліпы ды бярозы,
А ноч сее скрозь туманы
Золь, слату, як сьлёзы.
Лапацяць крыламі жудка
Кажаны, начніцы,
Як бы суд спраўлялі тутка
Ведзьмы-чараўніцы.
А душа сама — бяз хаты,
Знаць, зь вялікай мукі
То зрывае зь сябе шаты,
То ў крыж зложыць рукі,
То паказвае на плечы,
То капец абойме…
Бог яго усё дарэчы
Зразумее, пойме!
Можа, зь іншага хто краю
Скеміў бы сумленьне,
Што яна там вычварае
З жалю і цярпеньня.
То нам кажа ночкай цёмнай
На мяжы ў пракляцьці,
Як Дзяды ў нас векапомны
Стануць адпраўляці.