А топчуць толькі ўсе той след,
Валочаць ёрмы за сабою;
Ці ўбачыць корч, ці ўбачыць цвет,
Адною жаляцца слязою.
А як чапнуў стралой аб лук,
Яны скрануліся ў прасонні,
I столькі, столькі крэпкіх рук
К маёй паціснулася броні.
За мною ўсцяж, і тут і там,
Іх вусны бледныя шапталі:
„Аддайце славу нашу нам!
Нашто схавалі-расхапалі?“»
VIII
I трэці князю гэткі сказ
I княжне скажа міласцівай:
«Я абышоў іх тройчы раз
I відзеў, што яны ўсе жывы.
А толькі торг усё ідзе
Над іх душою патаптанай;
Яны, як цені, ў грамадзе
Маўчаць і йдуць на пір паганы.
А як я ўдарыў па струне,
Замітусіліся, як пчолы,
I на гарэ і нізіне
Мне падавалі голас кволы.
За мною ўсцяж, і тут і там,
Іх вусны бледныя шапталі:
„Аддайце песню нашу намі
Нашто схавалі-расхапалі?“»
IX
Сказаўшы так, маўчаць ганцы,
Маўчыць і князь крыху часіны,
I дасць адказ такі ў канцы
Ганцам на іхнія навіны:
«Не ўмруць, не ўмруць ужо яны,
Раз хочуць сонца, славы, песні;
Заб'юць ім зычныя званы
Прабудным звонам напрадвесні.
Сваёй забранай старане,
Скаванай мучаніцы-княжне,
Ўзнясуць пасад на кургане
На панаванне недасяжне.
На дзеле — кожны йшчэ слугой,
У думках — вольныя ўжо людзі;
Над сэрцам іх, над іх душой
Наш дух лунаці вечна будзе».
X
«Вы, другі верныя, ганцы,
Як летась, сёлета, налета
Ўсе пагранічныя капцы
Абходзьце зноў з маім прыветам.
Гуслямі, лукам і святлом
Будзіце, клічце і свяціце
I так спануйце іхнім сном,
Каб сон іх счэз і ўсталі жыці.
А покуль поўнач не прыйшла,
Вясці бяседу будзем далей;
Засядзьце ўсе кругом стала,
Хай зазвініць віно ў крышталі.
А чарку першую ўзнясём
За цень мінуўшчыны у сеці,
Другой к цяпершчыне прап'ём,
Праславім будучыню трэцяй».
XI
Садзіцца княжна, князь, кругом
Садзіцца вольная дружына;
Шуміць бяседа за сталом,
Плыве часіна за часінай.
I разгараецца ясней
Паходня радасці забытай,
I светазарнасцю сваей
Вясёлкі сее самавіты.
Ямчэй нацягваецца лук,
Цэль рассякаюць агнястрэлы,
Дрыжыць паўчына і павук,
Дрыжыць прыблудак ачарнелы.
Рахкочуць гуслі звон у звон,
На бел-свет розгалас нясецца,
Як бел-свет, коціцца разгон
I ў думцы казкай раздаецца.
XII
Плыве шумліва, як рака,
Бяседа вольная такая,
А ўжо нявідзіма рука
На небе поўнач адзначае.
Залопаў крыллямі пятух, —
I ціхне-ціхне ўсё ў замчышчы;
Замоўк разгул, агонь патух,
Старое згасла папялішча.
На пустку ўзбрыўшы, воўк завыў,
Пуціну заяц перамераў…
А быў тут хто або не быў, —
I так і гэтак мала веры.
I так і гэтак свой прыгон
Распасцірае царства ночы:
Салодкі сон, магільны сон
Смяецца свету ўсяму ў вочы.
Забытая скрыпка
I
Доўга пад трамай ляжала
Сьцішна ў вясковым жыцьці,
Доўга ляжала, чакала
Скрыпка адна ў забыцьці.
Колькі йшло лет за лятамі,
Колькі йшло, сходзіла сіл! —
Скрыпка драмала. Пластамі
Клаўся і рос на ёй пыл.
Потам залітыя вочы
Гэткі ня мог сьлязіць глум,
Пальцу мазольнаму ўночы
Страшна крануць было струн.
Доўга чакае і сьмягне,
Покі хто з сэрцам такі
Скрыпчыны струны нацягне,
Гэткай чакае рукі!..