II
Шоў вёскай той падарожны,
Чэзла дзе струньніца так,
Шоў і ў хаціну трывожна
Сьмеліцца стукнуць бядак.
Зважна дамок адчыніўся,
Просіць гасьціць гаспадар…
Скрыпка пад трамай… зьдзівіўся…
(Быў падарожны — пясьняр.)
Цягне скрыпулю з-пад трамы,
Пыл абмятае палой, —
Струны заенчылі самі,
Жаляцна самі сабой.
Льюцца пясьнярскія словы,
З дошкай ліповай пяюць;
Зьвесіўшы людзі галовы,
Слухаюць, думкі снуюць.
III
«Доўга шукаў цябе, скрыпка», —
Гэткая песьня плыве, —
«Быў без вадзіцы я рыбка,
Ягадка ў буйнай траве.
Рвалася сэрца і думы,
Гэт, да нязгадных сьвятліц,
Клікалі хвойныя шумы,
Клікалі шэпты крыніц!
Клікалі… Поўнілісь грудзі
Смуткам надзей і трывог…
Шоў між людзямі ў адлюддзі,
Што мог, і то ўжо ня мог!
Вёску мінаў я за вёскай,
Плёўся праз выдмы, кусты;
Трэ было, трэ было свойскай,
Музыкі свойскай, як ты».
IV
«Слаўся, сьвятая здабыча!
Пан я сягоньня ўсіх ніў!
Песень маіх не паліча
Той аж, хто зоры зьлічыў!
Птушкаю з выраю буду,
Пеці зязюлькай пачну,
Радаўніц жалямі люду
Ў вочы цікава зірну!
Громаў, маланак ахвотна
Буду і цар, і пастух,
Лягу расіцай вільготнай,
Выш'ю вясёлкавы крут!
Дзівамі кветкі купальскай
Кожную зваблю душу;
Буду няласкай і ласкай,
Богаў фальшывых скрышу»!
V
«Прыйдзе Узьвіжаньне — стану
Ў лесе парадак вясьці:
Ў думкі жывіне ўсёй гляну,
Буду ўсёй пушчай трасьці.
Ночкай асеньняй засяду
За стол спраўляці „дзяды“;
З тым сьветам буду мець раду,
Ўспомню магілкі тады.
Вымкну зноў птушкай на вырай;
Сьвет не захоча ўжо спаць:
Будзе праводзіць ён шчыра,
Будзе ён шчыра чакаць.
Грай жа ты, скрыпка жывая,
Кожнай расходзься струной!
Хто мае сэрца? хто мае?!
Гэй жа, за мною, са мной»!
VI
«Я пакажу ўсе вам чары —
Чары ўсе неба, зямлі, —
Шчасьця другога пажары,
Дзе б вы сагрэцца маглі.
Праўду ў лад новы настрою,
Новыя песьні злажу…
Гэй жа, за мною, са мною!
К сонейку шлях пакажу!..»
Так прызывае-галосе
Скрыпка ў руках песьняра.
Рэха пад неба няслося.
Днела ўжо; гасла зара.
Музыку чуюць суседзі —
Камень бы зрушыць магла!
Сьпеў пясьняр. Глянуў, угледзеў:
Хата пустая была…
За што?
Маці мая, маці,
Што ж ты мне зрабіла, —
За што гараваці
На сьвет парадзіла?
За што, за што
Твой сын бядак,
За што, за што
Ён плача так?
— Скажы!
Плача твой дзяціна,
Ты й сама ня скачаш, —
За сябе і сына
Плачаш, маці, плачаш.
За што, за што
Твой сын бядак,
За што, за што
Ты плачаш так?
— Скажы!
Тваё гора знае
Сын твой ад пачатку,
Бядуе, ўздыхае
За сябе і матку.
За што, за што
Наш лёс такі,
За што, за што
Мы бедакі?
— Скажы!
Маці мая, маці,
Крыўды з нас сьмяюцца,
І твае, й дзіцяці
Горка сьлёзы льюцца.
За што, за што
Лье не адзін,
За што, за што —
I маці, й сын?
— Скажы!