Стуль выходзілі ветры — і шум падымалі,
Туды зь неба валіліся зоры,
Там адны уставалі, другія драмалі,
Сьмерць, жыцьцё свае мелі запоры.
З зор сатканы былі недасяжныя сьцены,
Росы ўнізе ірдзелі яскрава,
А на вышках, як сон на зямлі, пераменны
Залаты месяц радасна плаваў.
Залацісты пасад красаваўся ў сталіцы,
Зіхацела ў ім кожна часьціна, —
На пасадзе сядзела цьвет-ночка — царыца…
Звалі тыя і сія Судзьбінай.
Векавечна ў руцэ адной сонца трымала,
Перуны у другой руцэ мела:
Іншы раз ціхім сонцам зямлю абнімала,
Інша раз перунамі шумела.
Патрасала пасады, скідала кароны;
Тым, другім, была каменем-хлебам;
Выдавала народам старыя законы,
Кіравала зямлёю і небам.
Не адзін аб ёй ведаў і разам ня ведаў,
Чуў — ня чуў аб ёй, бачыў — ня бачыў,
Кожны толькі яе падпільновываў сьледу,
Плакаў, выў, як было што іначай.
Чуткі толькі ішлі, як туманы, і вялі
Ў самасейным паходзе сталецьцяў,
Што пранікнуць яна можа ў тайныя далі
I адкрыць сьветы новыя ў сьвеце.
Гэткай паняй ясьнела у хораме зорным
Цараўладнай і разам няўладнай;
Белым шляхам адных, а другіх шляхам чорным
К царству, к рабству вяла беспраглядна.
Тры браты, што пуці чараўнік тры адмерыў,
Захацелі знаць, хто ім што зрэпіў, —
Захацелі ў Судзьбіны даведацца меры,
Як жыць лепей, памерці як лепей.
IV
Трох братоў, сваёй кожны дарогай-пуцінай
Наблудзіўшыся, выхад спаткалі:
Ім парады далі назаўсёды ў Судзьбіны,
Як трымацца тых радаў, сказалі:
Першы брат ад яе меў наказ незабыты:
— Нездарма быць хацеў царам ночы,
І сваіх і чужых расьпінаў на крыжы ты;
Крыўдай праўдзе сьмяяўся у вочы.
Бачыш зоры і сонца вясёлае бачыш?
Зь імі рвіся ўсім сэрцам зраўняцца,
А як сьлед свой зарнічным сьвятлом абазначыш, —
За табой кінуць зморы ганяцца.
Хочаш цішы прытульнай і ласкі патольнай,
Збудаваць Божы быт на пакутах, —
Дай другім волі ў волю, і сам будзеш вольны,
Не дасі — зь сьвету зыдзеш у путах.
Брат другі яе мудрыя выслухаў рэчы:
— Не туды цэлы век пёрся здуру;
На быдлячы мяняў воблік свой чалавечы,
Каб напяці гладзейшую скуру.
Хто пакінуў свой дом на пасьмешышча нетрам,
Дом чужы таму будзе астрогам;
Хто паклоны біць стаў збоку злыбедным ветрам,
Свой пасад таму стане бярлогам.
Вызнай, кім цябе бацька на сьвеце пакінуў, —
Станься тым ды йдзі к меншаму брату…
Не прыслужнем будзь ласцы прыблуднага сына,
Будзь пракляцьцем яму — свайму кату.
Трэці брат ад Судзьбіны наказ пераслухаў:
— Сну-траве ты занадта даў веры,
I ў сябе шанаваць чалавечага духа
Не патрапіў наўчыць брата-зьвера.
Ўспомні, выклічы родныя ўсе загаворы
I зводзь імі прыблудаў заломы,
Што ляглі на твае крывасейна разоры,
Што страчаеш за домам і дома.
Схову новую ладзь, больш твае скуль прыпасы б
Не валок зводны зьмей і начніцы;
Разбудзі сам сябе і той бацькавы насып,
Што паганіць нага чужаніцы.
V
Дні за днямі, гады за гадамі йдуць важна,
Йдуць суважна за зьменамі зьмены,
Перамены ў сябе засявае брат кожны,
Шчасьцю ўзносяць свайму новы сьцены.
Асьвяціў сваё чорнае першы сумленьне
Прагавіцьцем быць сонцу раўнёю,
Ў путах сьцюжу трымаць, меці жараў насеньне,
Тлець, пылаць над людзьмі, над сабою.
Як сам цар-Грамавік, чуе ў жылах пажары:
Сонцы б новыя сеяў па небе,
Абярнуў бы сялібныя ў полым абшары
I сьвет цэлы спаліў бы ў патрэбе.