Падарожныя, (падходзячы).
А вось і мы! Цяпер зноў сядзем…
Незнаёмы.
Цяпер зноў сядзем… ну, і што ж?
Ага! гістор'ю нашу зладзім, —
Адточым востра ўсё, як нож;
А можа трапім ею ў грудзі,
У грудзі з дзерава людзей…
Падарожныя.
Што ты?! Ці ж мы такія людзі?
Жартуеш хіба, дабрадзей!
Незнаёмы.
О не, крый Божа! Ось з няўцёку
Зляцела слоўца з языка…
Так штосьці ў сэрцы мне не лёгка,
Ну, і паднесла бедака…
Хто я і скуль — для вас цікава;
О, не вялікі гэта цуд:
Радзіўся, рос, ляцеў за славай,
Ляцеў, ажно спыніўся тут.
Убачыў дзень я ў сельскай хаце;
Бацькі у беднасці жылі:
Канёк, кароўка — ўсё багацце,
Ды гонеў двойчы — ўсей зямлі.
Чытаць, пісаць крыху наўчылі,
Але не выўчылі саўсім;
Сам з часам кніжны лад асіліў
І толк у ім даваў другім.
І мёд салодкі, і атруту
Суліць страніца стала мне;
Я ею думкі ўсе апутаў:
Не знаў — на яве я, ці сне.
Цямноту ўсю паняў нездарнасць,
Я сілу знання ўсю паняў;
Свайго жыцця я відзеў марнасць,
Аж на сябе я рукі ўзняў.
Але не суджана было мне
Душой без часу загавець,
І сам не знаю ўжо сягоння —
Жалець таго, ці не жалець.
Ішлі гадочкі за гадамі.
Я ў сілу рос і ў розум рос,
Дый не расце пацеха з намі,
Як там не жалімся на лёс.
Што раз зваднейшыя ўсё леты,
Што раз цяжэй на грош і хлеб.
Пайці у свет — бацькі мне светам,
А хата мне — астрожны склеп.
Смяецца неба непагодай,
Шыбець скаціну нейкі звод,
Зямліца дзеліцца няўродай,
За годам выплаканьшы год.
Аж бацьку гора з ног зваліла, —
Пайшоў на той свет без пары;
У год капай зноў тры магілы:
Злёг брат, і дзве зляглі сястры.
Пашло няшчасце за няшчасцем;
Я кут пакінуць мусіў свой…
Дзе ступіш — смешкі ды напасці,
Хоць налажы ты галавой.
Пазнаў куткоў чужых сцюдзёнасць,
Нагайку службы я пазнаў,
У след мая шла беспрытоннасць,
З ёй вецер песні напяваў.
А думкі рваліся да сонца,
Туды, да ціхіх, добрых зор,
Да волі, шчаснасці бясконца
З пустынных ніў, з гаротных гор.
Ліў нейкі мне таёмны голас
Праявы дзіўныя ў душу;
Іх чуў, як чуе сонца колас,
І думаў, зло сваё скрышу.
…………………………
Іду… Куды ісці сягоння?
Аднэй няма, а шмат дарог…
Адлогам родныя спяць гоні,
Іржа на вышлках есць нарог.
На траме ўверчана анучай
Ляжыць няклеплена каса;
На сцежках мох расце калючы,
На ім — чырвоная раса.
Руцэ народная набіваюць
Плугі чужыя мазалі,
Чужыя коні папасаюць
На абезволеннай зямлі.
Йдуць песні, казкі ў дамавіну;
Якія дзед спяваў складаў;
Свае жалейкі люд закінуў,
Чужым свісцёлкам месца даў.
Узносе пасынкам пакорным
Бяда цямнічныя муры
І сеткі путае праворна,
Чапае могілак крыжы.
Адно чуваць, як быццам штосьці,
З-пад сонных наспаў, з-за мяжы,
Дзе дрэмлюць прадзедавы косці,
Дзе час варочае крыжы, —
Штось варушыцца у бяссіллі.
Ці ж бы там быў жывых папас?..
Няўжо нябожчыкаў змянілі,
Няўжо нябожчык кожны з нас?
……………………………
Але ўжо блізка і світанне;
Пара ўзнімацца ўжо, пара!
Пакуль к нам з неба сонца гляне,
Жджэ не адна мяне гара.
І вам пара вазы ўжо ладзіць,
К дарозе коней рыхтаваць:
Раней лепш стануць у парадзе,
Чым на папасе пераспаць.
Цяпер, каторы з вас пасудзіш
Мяне за злодзея свайго?