Па сьцежках гэтых ходзяць
У лапцях нашы людзі.
Гэй! хто ім сьцежку ўскажэ,
Што весьці к шчасьцю будзе?..
Варажбітка — М. Конопніцкая
Вецер коціцца па полю,
Жытні колас гнецца прытка;
Гэй, цыганка-варажбітка,
Варажы мне маю долю.
Варажы яе с чырвонай
Зоркі, што пад хатай льсьніцца,
С таго шуму, што так мчыцца
Ад дубровы ад зялёнай.
Варажы з рукі яе мне,
З рукі правай, мазалістай,
I с крынічкі таей чыстай,
Што бурліць так па каменню.
Варажы мне добрым словам
С тэй вясёлкі многакветнай,
I с тэй кнігі, с тэй прасьветнай,
Што аб шчасьці кажэ новым.
…Тваей долі німа ў кнізе,
Ні у вадзіцы, ні на небе,
Толькі ў чорным тваім хлебе,
Толькі ў світцэ, рванай рызе.
Ні на зорку залатую,
Ні с крыніцы шумнай чыстай,
А з рукі тэй мазалістай
Мужыку тут варажу я.
Ой, ты будзеш, будзеш панам,
Ні то князям, ні гэтманам:
Тваё царства ўецца кругам,
Дзе ня пройдзеш толькі плугам.
Бачэн будзеш ты ў чырвені,
Што с крывавым потам льецца,
I ў тым золаце — прамені,
Што ад коскі адабьецца.
Скарб ты выарыш багаты
З нівы гэтай зааранай:
I таляры, і дукаты,
Толькі-ж не сабе, а пану.
А шлюб возьмеш ты с царыцай,
Што жыццё усё с табою
Не захочэ разлучыцца…
Ой, возьмеш ты шлюб з бядою.
Днём нашле сон, ночкай збудзе,
Сцерагчы будзе парога;
Ані з ёй табе у людзі,
Ані з ёй табе да Бога!
Як вясною ўсходзюць кветкі,
Падымаюіца хмурліва,—
Укалышэ твае дзеткі
Песьней голаду сьлязлівай.
Жджэ цябе дарога з ёю,
Ў доўж і ў шыр саўсім малая,
А ў зямлю глыбей за тое,
А ў гару — аж зор хватае.
Па ёй будуць цябе весьці
Твае волікі сівые
I званы аж вежай трэсьці
На магілкі на старые.
Родны дом — М. Конопніцкая
Ці любіш дом? свой родны дом,
Што ў ночку — летавай парой—
Шэптанем ліп варожыць сном,
Сьлязу солодзіць цішынёй.
Ці любіш дом? сваю страху?
Што многа лет гняце ў маху
Крывых варот нізкі парог,
Што ласкай сьцеліцца да ног.
Ці любіш дом? аджыўчы пах
Пракосных зёл, насьпелых ніў,
I ружы цвет, што ў кальчуках
Сваю прыгожэсьць засяліў.
Ці любіш дом? свой родны дом,
Што гул жывых сасон вярхоў
I духаў стогн, і віхраў хор
Пералівае ў тваю кроў.
Ці любіш дом? свой родны дом,
Што ў часе бур, плакучых хмар,
Калі ў душу ударыць гром,
Нясе прытульны думкам чар.
Раз любіш ты, і ўсей душой
Пад гэтай хочэш жыць страхой,
Кут бацькаў сэрцэм сьцеражы,
I сэрцэ ў ім на век злажы.
Тры пары дня — М. Конопніцкая
Прыдзе сьвітанне да маей хаткі
I разбуджаць мяне стане:
«Гэй! бяры коску; глянь! там на ўсходзе
Сонейка скора прагляне».
Дзе ты. сермяга? Пот яшчэ значэн:
Ночкай ня высах Пятровай.
Дзе мая коска? дзе баяўніца:
Час нам на луг за дуброву.
Прыдзе палудня да маей хаткі,
Ка мне патсядзе на лаву,
I так глядзіць там, як мае дзеткі
Жывюцца поснаю стравай.
I лусту хлеба чорнага ломе,
Рукі чагосьці трасуцца,
А што кусочэк возьме, аткусе—
Сьлёзы цурком паліюцца.
А прыдзе ночка да маей хаткі,
Стане ў куток, падапрэцца
I, ў думах-думках, стоючы гэтак,
Песьняй глухой адазвецца.
А ў грудзях сэрцэ птушкай заскачэ,
Хадыром хатка заходзе,
Як ноч аб долі цяжкай мужычай
Нудна галосе, заводзе.