-- Цемра-Цемра, сястрычка мая, -- я на╝мысна звярталася да яе так ласкава, нават л╕сл╕ва, жадаючы залагодз╕ць гэту грозную ╕снасць. - Сястра-Цемра, кал╕ ласка, вярн╕ мне маму!
╤ Цемра слухала мяне. Мама за╝сёды вярталася. Кал╕ я чула мам╕ны крок╕ на лесв╕цы ╝ пад'ездзе, я ╝здыхала з палёгкай. Жах расц╕ска╝ свае ск╕в╕цы ╕ сыходз╕╝, ╕ тады я хуценька к╕далася ╝ ложак, закручвалася ╝ ко╝дру ╕ ╝давала, што сплю. Мама вельм╕ сварылася, кал╕ я не спала дапазна. А на наступны дзень (гэта бы╝ ужо рытуал) я мус╕ла сцягнуць на кухн╕ якую цукерчыну або печыва ╕ вык╕нуць ╕х у расчыненую фортку. То была мая падзячная ахвяра Сястры-Цемры ╕ плата за яе прых╕льнасць.
З цягам часу мы з ёй пасябравал╕. Напачатку Цемра была проста стых╕яй, дз╕кай ╕ безабл╕чнай, што бязглузда нас╕лася ╝ пустэчы над палям╕ ╕ пушчам╕. Яе трэба было падвабл╕ваць, залагоджваць ахвярным╕ цукеркам╕ ╕ адмысловым╕ мал╕твам╕-замовам╕. Спакваля я прыручыла яе, ╕ яна стала маёй сябро╝кай ╕ целаахо╝н╕цай, гатовай выканаць любое маё жаданне, як той джын з арабскай казк╕. Мал╕твы ╕ ахвяраванн╕ был╕ ╝жо непатрэбныя. Мне дастаткова было проста папрас╕ць - ╕ яна раб╕ла ╝сё, што я хацела. Ну, ц╕ амаль усё.
Звычайна я проста заба╝лялася. Кал╕ ╝вечары мама вяла мяне дадому з дз╕цячага садку, я магла з╕рнуць на ╝ключаную лямпачку ╝ пад'ездзе ╕ падумаць: 'Сястра-Цемра, разб╕ яе!'. ╤ тады лямпачка на ╕мгненне ярка ╝спыхвала, а потым разляталася на аскепк╕ з гучным бразгатам. Мама кожны раз пужалася ╕ выдыхала: 'Ой, Божухна!'. А потым пачынала сварыцца на работн╕ка╝ ЖЭСу, што ╝кручваюць ╝ пад'ездах бракаваныя лямпачк╕, як╕я ╝весь час узрываюцца. Я слухала ╕ ц╕хенька душылася ад смеху. Яна так ╕ не здагадалася, што гэта ╝сё я, а н╕як╕ не ЖЭС.
Увогуле ╝ Цемры лепш за ╝сё атрымл╕валася разб╕ваць лямпачк╕. Мяне гэта не здз╕╝ляла -- яна ж ╝сётк╕ Цемра, ╕ непрыязнасць да крын╕ц святла была ╝ самой яе прыродзе. Аднойчы Цемра паб╕ла для мяне вул╕чны л╕хтар. Атрымалася эфектна. Лямпа ╝ л╕хтары аглушальна бомкнула, ╕ на ходн╕к пасыпа╝ся цэлы сноп серабрыстых ╕скра╝. Я запляскала ╝ ладк╕ ╕ закрычала: 'Салют!', а мама зно╝ спалохалася. А ╝ наступны раз мы з Цемрай спал╕л╕ ╝се столевыя плафоны ╝ дз╕цячым садку. Тады ╝ нашай групе адмян╕л╕ занятк╕ па маляванн╕, ╕ прыйшо╝ дзядзька-электрык ╝ с╕няй спяцо╝цы. Раскла╝шы трохкутныя драб╕ны, ён до╝га лаз╕╝ пад столлю, наладжваючы плафоны, ╕ пры гэтым гучна прама╝ля╝ незнаёмыя мне словы. Кал╕ я дома паспрабавала па╝тарыць словы, надоечы пачутыя ад электрыка, мама вытарашчыла вочы ╕ спытала: 'Тая, дзе ты такога нахапалася?!'. 'У садку,' -- шчыра адказала я. Мама пак╕вала галавой ╕ сказала, што ёй варта прыйсц╕ ╝ садок ╕ сур'ёзна пагутарыць з выхавацелькай.
Некаторыя заданн╕ чамусьц╕ атрымл╕вал╕ся ╝ Цемры не вельм╕ добра. Аднойчы ╝ краме я папрас╕ла Цемру выцягнуць для мяне мароз╕ва з зашклёнай в╕трыны. Тады в╕трына неяк дз╕╝на ╝вагнулася ╕ прасела, па шкле веерам пабегл╕ глыбок╕я зелянявыя трэшчыны, лямпачка ╝нутры пачала трашчаць ╕ падм╕ргваць, а мароз╕ва я так ╕ не атрымала.
Затое з ма╕м╕ кры╝дз╕целям╕ Цемра распра╝лялася в╕ртуозна. Неяк ╝з╕мку падчас прагулк╕ Кацюня са старэйшай групы акупавала найлепышя арэл╕ ╝ двары - дра╝ляную гушкалку ╝ выглядзе яхты. Стоячы за штурвалам, Кацюня самазабы╝на разгойдвалася, выкл╕кала: 'Св╕стаць ус╕х наверх!' ╕ з вял╕к╕м падабенствам ╕м╕тавала енк╕ чаек ╕ крык╕ дэльф╕на╝. 'Кацюнь, дай пакатацца', -- папрас╕ла я, падышо╝шы да гушкалк╕. У адказ Кацюня чамусьц╕ запусц╕ла пяцярню ╝ маё штучнае футрачка ╕ выдрала з яго пасму по╝сц╕. А потым скрыв╕лася ╕ сказала: '╤дз╕ адгэтуль, байстручыха, безбацько╝шчына! А то павыдз╕раю табе ╝сё футра, атрымаецца пал╕то'. Цяпер я разумею, што тыя кры╝дныя словы пра 'безбацько╝шчыну' Кацюня пачула, хутчэй за ╝сё, ад сва╕х таты з мамай, а потым бяздумна ╕х па╝тарыла. Але тады я проста пакры╝дз╕лася. Я мо╝чк╕ адышлася. А Кацюня, войкну╝шы, раптам раск╕нула рук╕ ╕ зраб╕ла некальк╕ крока╝ назад, н╕быта штосьц╕ з с╕лай штурхнула яе ╝ грудз╕, ╕ паляцела з гушкалк╕ галавою ╝ снег. Гурбы снегу ╝ратавал╕ Кацюню ад сур'ёзных пашкоджання╝, але гузак на лбе яна ╝сётк╕ наб╕ла.
Потым у садок прыходз╕л╕ Кацюн╕ны тата з мамай, страшна скандал╕л╕ ╕ пагражал╕ ╝с╕х засудз╕ць. У вын╕ку адну з выхавацелек звольн╕л╕ "за халатнасць", ╕ бацьк╕ пацярпелай застал╕ся задаволеныя. Натуральна, я н╕кому не сказала, што гэта я папрас╕ла Сястру-Цемру ск╕нуць Кацюню з гушкалк╕.
╤ тольк╕ праз год я прызналася ва ╝с╕м Ц╕мку. Я па сакрэце - па вельм╕-вельм╕ страшным сакрэце - расказала яму пра Сястру-Цемру, якая выконвае усе мае жаданн╕. Ц╕мка спачатку н╕быта зац╕кав╕╝ся.
-- Слухай, Тая, - спыта╝ ён, паразважа╝шы, - а кал╕ папрас╕ць у яе машыну, ну, А╝дз╕, як у Франц-Адамыча, яна зроб╕ць?
Я пакруц╕ла галавой:
-- Не...
-- А, ну тады лухта, -- расчаравана працягну╝ ён.
Больш пра Сястру-Цемру ён не пыта╝ся, страц╕╝шы да яе ╝сяк╕ ╕нтарэс.
5. Браты па збро╕
З Ц╕мкам я пазнаём╕лася, кал╕ мне было тры з паловай гады. Я ╝жо хадз╕ла ╝ дз╕цячы садок ╕ адчувала сябе ветэранам з багатым жыццёвым вопытам. Ц╕мку ╝ садок не брал╕, таму што ён бы╝ "асабл╕вым". Мама так ╕ сказала, выцягваючы мяне з пясочн╕цы, дзе я корпалася са сва╕м упадабаным пластмасавым шуфл╕кам, с╕н╕м з чырвонай ручкай: "Тая, хадзем з хлопчыкам знаём╕цца. Тольк╕ не кры╝дз╕ яго, яго нельга кры╝дз╕ць, бо ён асабл╕вы". У чым тая асабл╕васць, я так ╕ не зразумела. Цёця Тоня падвяла да мяне бялявага пацана з круглым╕ шэрым╕ вачам╕ ╕ рабац╕нкам╕ на твары. "Ц╕мафейка, глядз╕, гэта Таечка, -- сказала цёця Тоня. -- Ну, паздаро╝кайся з ёю!". Ц╕мафейка працягну╝ да мяне руку ╕ прамов╕╝: "Пры-в╕-танне!.." Замест адказу я ╝змахнула шуфл╕кам, як╕ ╝сё яшчэ трымала ╝ руках, ╕ стукнула ╕м Ц╕мафейку па галаве. Потым я к╕нула шуфл╕к на зямлю ╕ разра╝лася. Ц╕мка не заплака╝. Ён проста се╝, дзе стая╝, ╕ ╝тароп╕╝ся на мяне, разяв╕╝шы рот ад здз╕╝лення. Напэ╝на, мае паводз╕ны здал╕ся яму нелаг╕чным╕. Так╕м чынам, наша першая сустрэча прайшла, як кажуць у дыпламаты╕, "некальк╕ скомкана", але потым мы ╝сётк╕ пасябравал╕. Да Ц╕мк╕ я пачала став╕цца, як малодшага брац╕ка, якога трэба люб╕ць ╕ абараняць, ╕ цяпер любы нахабн╕к, як╕ ╝здума╝ бы замахнуцца на яго шуфл╕кам, атрыма╝ бы грымако╝ ад мяне асаб╕ста. Дарослыя ╝парта называл╕ Ц╕мку "асабл╕вым", а я па-ранейшаму не за╝важала, каб з ╕м было штосьц╕ не так. Ён бы╝ проста нармалёвым хлопцам, з як╕м мне падабалася гуляць.
Ужо пазней, трох╕ пастале╝шы, я пачала тое-сёе прыкмячаць. Ц╕мка кульга╝ пры хадзьбе - злёгку, але ╝сё ро╝на за╝важна, асабл╕ва кал╕ адмыслова прыглядацца, рух╕ ╝ яго был╕ нейк╕я зыбк╕я, н╕бы трох╕ разв╕нчаныя, пальцы на яго правай руцэ дрэнна зг╕нал╕ся, ╕ ма╝ленне ╝ яго было трох╕ невыразнае. Цёця Тоня казала, што з узростам усё гэта пройдзе. Друг╕я дарослыя яе аптым╕зму не падзялял╕. Нават мая мама. Кал╕ я пыталася ╝ яе, ц╕ скора Ц╕мка пойдзе ╝ дз╕цячы садок, яна гаварыла, што хутчэй за ╝сё н╕кол╕. ╤ ╝ школе ён на╝рад ц╕ зможа вучыцца. Зрэшты, Ц╕мку яшчэ моцна пашанцавала, бо мог бы ён быць так╕м, як пляменн╕к цёц╕ Тон╕, як╕ н╕ хадз╕ць, н╕ гаварыць няздольны. Такога пункту гледжання прытрымл╕ва╝ся ╕ дзядзя Валерый. 'Не трэба цешыцца ╕люз╕ям╕, Антан╕на, -- каза╝ ён цёц╕ Тон╕. - Тут кал╕ што ╕ змен╕цца, то тольк╕ ╝ горшы бок. Але што зроб╕ш, з гэтым трэба жыць'.
Дзядзя Валерый бы╝ суседам цёц╕ Тон╕. Сям'╕ ╝ яго не было, ╕ ён жы╝ адз╕н у цагляным дамку з гаражом ╕ агародчыкам, на як╕м стаяла шкляная цяпл╕чка ╕ расло кольк╕ купак агрэсту ╕ чорнай ╕ чырвонай парэчк╕. Валерый бы╝ ╕нвал╕дам. Замест правай наг╕ ╝ яго бы╝ пратэз, як╕ рыпе╝ пры хадзьбе, а ╝ ягоным гаражы стаяла машына-'╕нвал╕дка' колеру балотнай ╕ржы, якая смешна стракатала, кал╕ ехала. Нагу ён страц╕╝ на вайне, але не на Вял╕кай Айчыннай, а якойсьц╕ ╕ншай, ╕ ваява╝ ён не з фашыстам╕, а з нейк╕м╕ 'духам╕'. У ╕х мелася сваё логава пад назваю Кандагар - у ма╕м уя╝ленн╕ гэта была чорная вежа з вокнам╕-байн╕цам╕, вел╕зарная, н╕бы скала. Што тычыцца "духа╝", то яны мне ╝я╝лял╕ся сапра╝дным╕ духам╕-зданям╕, гэтк╕м войскам нежыц╕ ╝ пашматаным камуфляжы ╕ з ╕ржавым╕ в╕нто╝кам╕ ╝ кашчавых руках. Пад вежаю Кандагар нашы ваяры змагал╕ся з нежыццю, але с╕лы был╕ няро╝ныя, ╕ мы прайграл╕. Там, пад Кандагарам, шараговец Валерый страц╕╝ цэлы полк сва╕х брато╝ па збро╕ ╕ вярну╝ся на радз╕му ╝жо без наг╕ ╕ з узнагародай -- залатой зоркаю, якую ён н╕кому не паказва╝.