— Ніякіх калечкаў, а тым больш — залатых! — засмяяўся Тупік. — Вяселле будзе пралетарскае…
— Во — гэта гаворка! — пачулася ад дзвярэй. Там, з невялічкаю кашолкай у руках, накрытай кавалкам белага паркалю, стаяла Марыля, Ігнатава жонка — малая, круглатварая жанчына з вясёлымі карымі вачамі і ў меру кірпатым носам. — Вяселлі я люблю. Праўда, сваё мы з Ігнатам так і не згулялі, усё адкладвалі на лепшыя часы, а яны, тыя часы, і цяпер недзе йдуць…
— А мы з Валодзем заадно давай! — падхапіў надзвычай вясёлы сёння Ігнат. — Прыціснем свайго вепручка — ды на агульны стол! Раскашуемся…
— Ды ладна ўжо! — махнула рукою жанчына. — Дзяцей ужо скора жаніць… От хіба тут раскашуйцеся. — Яна пасунула на стале разам з гросбухам паперы і газеты і паставіла туды кашолку. — Ешце от бульбу гарачую з мачаннем на смажаніне… Цёпленькае ўсё. І сырадойчыкам запівайце, а я пабегла на луг.
Яна гэтак жа непрыкметна, як і з'явілася, знікла, быццам і не было яе тут.
Калі знялі з кашолкі паркаль, то на ўвесь пакой запахла смажанінай.
— Добра… Вельмі добра! — паціраючы рукі і ўдыхаючы носам казытлівы паз смажаніны, прамовіў Тупік.
— Што — добра? — вымаючы з кашолкі ўсё на разасланы паркаль, спытаў Ігнат.
— Харошая жонка — добра! Усё табе на сподачку… Харошая яна ў цябе, Ігнат, руплівая і ўвішная. Тут была, тут няма. І па гаспадарцы справілася, і ў калгасе — наперадзе. Не абы-як, пусці-павалюся…
— Хіба твая Гэлька горшая будзе? От ужо, як гаворыцца, пазайздросціў старому, маладую беручы… Давай от цяпера і памаўчым, тут, бачыш, ёсць над чым папрацаваць.
Усё і сапраўды было смачнае. Ад бульбы ў місе яшчэ ішла пара. Мачанне было ў другой місе. Малако — у невялічкім гладышы.
— От толькі лыжка адна! — развёў рукамі Ігнат.
— Гэтай бядзе мы паможам, — засмяяўся Тупік, вымаючы са сваёй паходнай сумкі, якая была заўсёды цераз плячо, відэлец-лыжку, складзеную надвое. — Без гэтай прылады я — нікуды! Як араты без плуга…
Толькі яны ўладкаваліся за сваім застоллем, як у кантору ўварваўся стары калгасны конюх. Хударлявы твар яго быў узрушаны, аж пачырванелы, вочы гарэлі халодным злосным агеньчыкам. Прама з парога загаварыў, заікаючыся:
— В-в-вы тут, г-гэна, палуднуеце, тав-варыш Т-ту-пік, а ў нас т-там, г-гэна, ч-чап-пэ…
— Што там у вас? — не зразумеў Ігнат.
— Ч-чапэ…
— Якое яшчэ чапэ? — уставіў слова і Тупік.
— Р-раб-буюць сяр-род б-бела дня… Я, г-гэна, толькі з мехам за аўс-сом д-для с-стаеннік-ка п-пай-шоў, а ён, г-гэна, з-за к-каня, ас-сядлаў яшчэ, г-гад, і х-х-ходу. Была б с-стрэльба, г-гэна, то, дальбог, с-смальнуў бы…
— Хто там вас рабуе? — адразу адчуўшы штосьці няладнае ў незразумелай гаворцы старога, Тупік устаў, падышоў да яго. — Гавары толкам!
— Д-ды г-гэны… п-п-пісарчук б-былы. Я крычу — стой, п-паганец, а ён, г-гэна, т-толькі д-дул-лю м-мне п-паказаў, от як було…
— Та-ак, було, скажам прама, не дужа цікава, — у задуменні прамовіў Тупік і звярнуўся да Ігната: — Чуў?
— Чуў…
— Ідзі, дзядзька Міхей, а то яшчэ што там здарыцца. Разбяруся… — Калі стары выйшаў, усё нешта мармычучы сабе пад нос, дадаў: — Вось і дасядзеліся… Бандыты пад самым носам коней крадуць. А для чаго? Ідзі, брацішка, дазнайся. Гэта па тваёй ўжо часці, Ігнат. А пакуль даямо.
Ды ежа ўжо не здалася такой смачнаю, як спачатку, апетыт сапсуўся. Сяк-так даелі мачанне, запілі ўсё малаком, проста з гладыша, нагбом па чарзе.
Ігнат зірнуў на Тупіка.
— Адразу і ісці?
— Ідзі… Што яны яшчэ там замыслілі — каб усё ведаць, каб ніводнага кроку не ўпусціць. Тэпай у Мокры Лог…
— А ты — на хутар?
— Не. Хутары яны чапаць не будуць, бо там ляжыць іхняе дабро, а коней траляваць сосны Крывы Панас папрасіў на суботу, значыць, да суботы там будзе ціха…
І зноў давялося Ігнату збірацца ў дарогу, у сваю штодзённую разведку.
Тупік адразу пайшоў на канюшню. «Толькі б не разбегліся зайцы, — думаў ён. — Засталося два дні. Ці будзе вартая тая аўчынка вырабкі?..»
Ён меў на ўвазе загад райміліцыі сачыць за злачынцамі да таго часу, пакуль не адкапаюць скарб. На гэта цяпер і працаваў Ігнат…
Белая
У адчыненае акно пачуўся Міронаў голас:
— Хлопцы, прымайце гасцей!
— А хто там, тата? — спытаў Алесь.
— Настаўнік з вучнямі…
Хлопцы ад нечаканасці аж лыжкі пакідалі, паўсхопліваліся з-за стала і кінуліся апранацца, бо за сталом сядзелі толькі ў адных трусах. І не прымаць жа тых гасцей у такім пакоі, дзе і ложкі засланы толькі шэрымі старымі коўдрамі — у людзей, бачылі, яны засланы прыгожымі посцілкамі, тканымі на восем ці нават больш нітоў,— і на стале цэлы вэрхал, ды і падлога не мецена.
І таму яны паспяшаліся тым гасцям насустрач, выйшлі на падворак і ўбачылі Анюту і Пікуліка з двума хлопцамі і адной, ва ўсім белым, дзяўчынай. Хлопцаў яны ведалі, то былі іх аднакласнікі з Замошша, а вось дзяўчыну бачылі ўпершыню. Даволі поўная, бялявая, з блакітнымі, вельмі светлымі вачамі і круглым тварам, яна выдавала надзвычай мажнай у параўнанні з танклявай Анютай. Ва ўсіх у руках былі звязкі кніг. Напэўна, тых, што засталіся ў старым куфэрку…
— Дзень добры, мае ўдарнікі! — весела зазначыў настаўнік і падышоў да хлопцаў, падняў вышай пакунак. — Бачыце, які скарб нясём? Па вашай падказцы! Нешта ж вас на лузе больш не відно…
Хлопцы пераглянуліся. Казаць ці не казаць, што ім забаранілі адлучацца з хутара? Падумаўшы хвіліну, Мікола вырашыў сказаць.
— А нам адным нельга пакідаць хутара, бандыты тут яшчэ водзяцца, — сказаў ён і зірнуў на незнаёмую, якая ад ягоных слоў ажно ўсклікнула.
— Гэта праўда? — спытала яна ціхім грудным голасам. — А ноччу тут вам не страшна?
— Ноччу мы спім, — жартам адказаў Алесь, таксама не зводзячы з дзяўчыны цікаўных вачэй. Было бачна, што яна і сваім белым адзеннем, і сваім светлым абліччам дужа ўразіла хлопца.
— Як ціка-ава! — глядзела на яго і незнаёмая.
— Ну, калі такая справа… — Пікулік не ведаў — верыць хлопцам ці не, і таму дадаў памяркоўна: — То да суботы пасядзіце. А ў суботу ўвесь народ выходзіць на апошні штурм паплавоў… Бачыце — сухмень, жніво падпёрла…
— У суботу-то мы пойдзем! — сказаў Алесь. — А нашы зноў усе будуць?
— Усе, — адказаў Пікулік, кладучы на траву свой важкі пакунак. — Нават, вось, Стэфа пойдзе, наша новенькая сямікласніца. Знаёмцеся, мая пляменніца. А я пакуль пагавару з гаспадарамі…
І ён пакіраваў у сад, дзе Міроніха і Мар'я пароліся ў градах з буйнай зелянінай гуркоў, морквы ды цыбулі.
— Дык цябе Стэфай зваць? — адразу падышоў Алесь да дзяўчыны. — А мяне — Алесем. Кладзі і свае кнігі на мурог, ён у нас чысты… — Ён узяў з яе рук пакунак, выбраў лепшае месца і паклаў яго там. — Хадзем, я табе цікавую карціну пакажу…
— Хадзем, — адразу згадзілася Стэфа, зірнула на хлопцаў і пайшла за Алесем.
Мікола і Анюта пераглянуліся, і твары іх асвяціліся ўсмешкамі: пэўна, яны ў гэтую хвіліну падумалі адно і тое ж, так здараецца ў сяброў.
— Мы таксама хочам паглядзець карціну, — непрыязна зірнуўшы ўслед Стэфе і Алесю, сказаў замашанскі хлопец Андрэй. — Пайшлі, Паўло…
Другі, больш сарамлівы, адказаў:
— Нас жа не запрашалі…
— Дачакаешся тут!
— Ідзіце, — ледзь усміхнуўся Мікола, — карціна і праўда вартая…
Так Мікола і Анюта засталіся адны.
— І як гэта Ваўчок аддаў усе кнігі? — спытаў Мікола.
— Пікулік з паперкай прыйшоў. Ад сельсавета…
— Упіраўся?
— Не. Адразу аддаў. Казаў яшчэ, што думаў папаліць іх, каб куфэрак ачысціць.
— Яму куфэрак, бач, даражэй за кнігі… Во — цемната! Ці прачытаў ён хоць адну?
— А ён зусім чытаць не ўмее. Распісваецца і то крывымі крыжыкамі.
— Як гэта?
— Тры крыжыкі ставіць замест прозвішча. Мікола засмяяўся. Засмяялася і Анюта, і твар яе раптам пасумнеў. Мікола заўважыў гэта.