— Ганіце коней, — убачыўшы, што яміна ўжо даволі глыбокая, загадаў Зыгмусь, і Крывы пайшоў у сад па коней.
Іх упрэглі ў тоўстую палянячыну, якую знайшлі пад хатай, завязаўшы пастронкі, як на стальвагі, закінулі палянячыну за камень з другога боку яміны. Пастронкі былі малыя, і сярэдні конь заднімі нагамі стаяў у яміне, тузаўся, клаўся на пярэднія ногі — яму было няёмка стаяць.
— Так не пойдзе! — убачыўшы гэта, сказаў Ігнат. — Так мы яму ногі паломім. — Твой татка, Зыгмусь, пэўна, шасцёра запрагаў?
— Можа, і больш, — буркнуў той.
Каня адпрэглі ад палянячыны і паспрабавалі звярнуць валун двума коньмі, але, як ні сцёбалі іх дубцом, тыя толькі тузаліся на месцы, нават не скрануўшы камень.
— Трэба падважыць з другога боку, — унёс прапанову стары Смоль, і ўсе адразу пагадзіліся, нават здзівіўшыся, чаму гэта яны не здагадаліся зрабіць раней.
Каб падважыць, патрэбна тоўстая жардзіна. Тоўстыя і сухія, як косць, жэрдкі былі ў аборы на гарышчы, і туды накіраваўся адзін Ігнат.
Тым часам Зыгмусь адвязаў у садзе карову і той вяроўчынай надтачыў пастронкі карэннага каня.
Адчуўшы волю і баючыся чужых людзей, карова адразу рванула з саду, толькі яе і бачылі. Няйначай, пабегла ў калгасны авёс.
Хуткай працы, як меркавалі, не атрымалася. Пакуль падкопвалі з другога боку, каб падсунуць жэрдку, пакуль уладкавалі як след коней, прайшло з гадзіну часу. Зусім непрыкметна з-за лесу наплыла чорная хмарына, і раптоўна, як хто сыпануў на вялізную бляху каменне, грымнуў працяглы грукатлівы гром, аглушыўшы наваколле.
— Гэтага толькі і не хапала, — перахрысціўся на хмарыну Ваўчок. — Змокнуць яшчэ.
— А калі і змокнеш… Дажджом ніхто не прыйдзе, — азваўся Смоль. — Смялей яно, і сляды змывае.
— Я цяпер нічога не баюся! — бадзёрыўся Зыгмусь.
Але дажджу яшчэ не было. Хмары варочаліся над хутарам, бы застылі на адным месцы. Жыхалі маланкі, і раз-пораз грымела, страляла бы з гарматы.
Праз нейкі час з дапамогай трох коней і чатырох дужых дзецюкоў — Зыгмусь усё паходжваў — валун скрануўся, уздыбіўся, як наравісты конь, і паволі споўз у яміну.
От тады і падляцеў Зыгмусь, ухапіў рыдлёўку і пачаў шалёна капаць якраз пасярэдзіне той мясціны, дзе ляжаў валун. Усе глядзелі на яго моўчкі, чакаючы таго выніку, да якога імкнуліся так зацята.
Нарэшце рыдлёўка грукнула ў штосьці цвёрдае, шкрабанула па ім раз, другі, і вось ужо ўсе ўбачылі даволі вялікі, акаваны жалезам куфэрак.
— Памажыце дастаць! — Зыгмусь нахіліўся і пачаў рукамі разгортваць вакол куфэрка жоўты жвір. І ўсе загаварылі, нахіліліся, пацягнуліся дрыготкімі рукамі, нічога больш не бачачы і не чуючы, забыўшыся на перасцярогу. А калі ўзняліся разам з куфэркам, то ўсе, як па камандзе, знямелі: вакол іх, бы з-пад зямлі выраслі, стаялі з вінтоўкамі напагатове шэсць вайскоўцаў, а крыху воддаль, перакрыжаваны рамянямі, як прывід, узвышаўся магутны і непераможны ахоўнік парадку і закону міліцыянер Тупік.
— Вы ўсе арыштаваны! — заглушаючы грымоту з неба, прагучаў яго голас. — Кідайце зброю…
Зыгмусь, захілены Крывым Панасам, ірвануў абрэз і, наставіўшы яго на Тупіка, націснуў на спускавы кручок. Ціха, глуха кляцнуў баёк. І ні гуку, ні стрэлу.
— Кінь гэтую цацку, Зыгмусь, яна не стрэліць, бо я спіліў баёк на затворы, — зноў пачуўся Тупікаў голас, і Зыгмусь, глуха застагнаўшы, кінуў абрэз у траву. Туды ж паляцеў і Смолеў самапал.
— Гэта я яму такі абрэз падсунуў, я падсунуў,— нарэшце ачуняў ад здранцвення Ваўчок. — Усе яны тут адна хеўра, і гэты, і гэты, і наш паважаны рахункавод. У бандзе ён быў, у Скуратовіча…
— І я тут выпадкова, — пачаў Крывы Панас, але Тупік перапыніў яго:
— Ведаю. Ты са Смолем і яго сынком выпадкова абрабаваў магазін і выпадкова схаваў усё дабро ў зямлянцы, якую выкапаў на выспе Галага балота… А ты, Ваўчок, хаваеш у каморы дабро Смоляў-Смольскіх таксама выпадкова?
Маўчалі ўсе. І толькі Зыгмусь круціўся і выў, як ад зубнога болю.
— Чаму ж ты, Ігнат, свой пісталецік не аддаеш? Чаму? — пытаўся ён роспачна.
— А нашто? — усміхнуўся Ігнат. — Яшчэ ж Адам з новай хеўрай недзе бадзяецца, спатрэбіцца пісталецік… — Ігнат падышоў да Тупіка і штосьці шапнуў яму на вуха.
— Правакатар! — аж прысеў, аж пасінеў ад злосці Зыгмусь. — Чула маё сэрца… І Скуратовіча ты ўпёк чонаўцам, гад!
— Упёк, — спакойна адказаў Ігнат і загадаў вайскоўцам: — Вядзіце іх да машыны. І гэтага, — паказаў на Ваўчка, — хопіць яму на волі разгульваць, чужым дабром жыць. Саўдзельнік злачынцаў павінен і адказваць, як злачынца.
Хмару бы хто перасек вялізным агністым мячом, і адразу так стрэліла, што ўсе аж угнуліся. Ваўчок зноў перахрысціўся, затуліўшыся ад людзей.
І тут здарылася непрадбачанае: Зыгмусь, як стаяў, абсунуўся на куфэрак і зароў бугаём:
— Не адда-а-ам! Маё ўсё гэта!.. Маё-о-о!
Яго ледзьве адарвалі ад куфэрка, скруцілі рукі і звязалі ззаду. А ён усеадно штурхаўся і кідаўся да куфэрка, вочы яго дзіка гарэлі.
— Усё, што знаходзіцца там, не тваё, Зыгмусь, а народнае, і пойдзе яно на паслугу сапраўдным гаспадарам, хто кроўю і потам здабываў яго вам, былыя паны… Вось паглядзі, што тут, паглядзі ўважліва…
Ігнат збіў з куфэрка малы ржавы замок і ўзняў вечка. Усе знямелі ў другі раз, цяпер ужо не ад страху, а ад вялікага здзіўлення: у куфэрку ляжала золата і серабро — усё, што меў колісь багаты Загорскі касцёл, абрабаваны былым ксяндзом, родным братам пана Гурэцкага. Хавалі яны гэтае дабро ўдвух, і ведаў пра тое адзін толькі Зыгмусь…
— Ну! — павысіў голас Ігнат. — Што цяпер скажаш, пан Зыгмусь? Чыё гэта дабро?
Маўчаў Зыгмусь. Яму ўспомнілася, як яны з бацькам хавалі той скарб шасцерыком спараных коней, думалі — не прападзе дабро, чакалі часу. А яно вось як выйшла…
— А як жа я? — неяк дзіўна спытаў сярод цішыні Ваўчок. — А як жа хата, сям'я?
— Няма ў цябе ні хаты, ні сям'і, вырадак, — сказаў Тупік, лёгка піхнуўшы Ваўчка ў спіну. — Учарнелі ўсе ад цябе там, хоць уздыхнуць з палёгкай. Вядзіце іх усіх!
Крывы Панас крочыў апошнім. Ён угнуўся і скрывіўся яшчэ больш, маўчаў, толькі раз-пораз кідаў злыя позіркі на Ігната і нібы ўсё сіліўся нешта ўспомніць.
— Гадзіннік! — нарэшце сказаў ён адно толькі слова і зноў сцішыўся, пайшоў шпарчэй.
Крытая, з кратамі на акенцах, машына стаяла на дарозе сярод жыта. Калі яна туды падышла, ніхто не чуў. Ды гэта цяпер не мела ніякага значэння. Арыштаваных упіхнулі ў машыну, дзверы за імі зачыніліся надоўга…
Па даху машыны забарабаніў буйны летні дождж, змываючы сляды і справы злачынцаў…
Кожнаму — сваё
Звестка пра тое, што на хутары Гурэцкага палавілі бандытаў, што пад валуном адкапалі багаты скарб, імгненна абляцела вёскі. А калі на дзвюх фурманках вывозілі дабро ад хаткі Крывога Панаса, куды ўсё зносілі з Галага балота аж шэсць чалавек, то сышліся паглядзець на дзіва такое ледзь не ўсе жыхары Калінаўкі.
— От, ваўкалака, гэтулькі дабра нахаваў,— толькі разводзілі рукамі адны, а другія, больш дасведчаныя, зазначалі з ухмылачкай:
— Хіба ж не прыкмячалі людзі, што не голы і не галодны Панас ходзіць? А дзе ж ён працаваў калі? Раней трэба было за яго брацца…
— Ад Ваўчка не меней вывезлі…
— Але ж то, казалі, не ягонае, ён толькі хаваў…
— Адна хеўра, адна ім дарожка…
Пагаварылі дні са тры і забыліся, як забываліся на любую навіну, якая, часам, далятала ў гэты глухі куток. І ўжо новымі клопатамі жылі людзі, а такіх клопатаў — і сена назапасіць, і агароды дагледзець, і на працу хадзіць — хапала ў кожнага.
На хутары Красоўскага апошнімі днямі стала людна. Туды з Замошша перабраўся Тупік, рыхтаваліся да вяселля, таму цікаўных было шмат. Сяброўкі неслі маладусе свае падарункі. Хто — кавалак белага кужалю, хто — крамную хустку, хто — крыху скаромніны ці яек. Час быў цяжкі, хоць галоўная галадуха і мінула ўжо. Але людзі жылі дружна, спачувалі адно аднаму і памагалі, чым маглі, як сваякі.