Выбрать главу

Прачытаўшы, як у цяжкім баі батальёнам Валошына была ўзята вышыня, ён невядома чаму, адарваўшыся ад кніжкі, зірнуў на павялічаную фотакартку бацькі, што ў чорнай рамцы вісела на сцяне насупраць. Доўга разглядваў здымак. Дзмітрый яшчэ не хадзіў у школу, калі бацька памёр ад раны, якою памеціла яго вайна. Але ва ўчэпістай хлапчуковай памяці захаваліся прамяністыя ўважлівыя вочы, вясёлая ўсмешка на хударлявым прадаўгаватым твары і добрыя, ласкавыя шурпатыя рукі. На здымку ж бацька, апрануты ў вайсковую форму з сяржанцкімі пагонамі, пазіраў дапытліва і трывожна, нібы дакараў каго.

Калі Дзмітрый зноў пабег вачамі па радках, камбат Валошын стаў раптам падобным на сяржанта з той даўняй фотакарткі. Потым, калі характары салдат і афіцэраў, іх адметныя і не адметныя, іх прыхаваныя рысы ў суровых падрабязнасцях вайны раскрываліся Дзмітрыю ўсё глыбей, да самых мала прыкметных унутраных і знешніх зрухаў, яго неўтаймоўная фантазія намалявала новую ўяву. На міг разам з бацькам і капітанам падчас сустрэчы пасля бою на васпавата падзяўбанай, задымленай вышыні пабачыўся падпалкоўнік Баршчоўскі. Але толькі на міг. Стоячы ў траншэі, ён прыкурыў ад запальнічкі-патрона і, прагна зацягнуўшыся, знік: недзе за вышынёю разгаралася частая перастрэлка… «А ён тут пры чым?» — здзіўлена падумаў Дзмітрый.

Як ні дзіўна, аднак з усіх узрушлівых, глыбока хвалюючых уражанняў, народжаных кнігаю, самым моцным аказалась тое, што было выклікана неспадзяванай асацыяцыяй: капітан Валошын, бацька, падпалкоўнік Баршчоўскі… 3 чаго яны раптам сышліся разам? 3 якой нагоды?.. Асабліва падпалкоўнік… Як у казцы… Вось ужо сапраўды фантазія чалавека не мае межаў. Знячэўку, такое іншы раз вывернецца, што знарок век не прыдумаў бы… А тым часам неспадзеўка гэтая нібыта таемна далучала Дмітрыя да чагосьці таго, што неўзабаве мелася стаць надзвычай важным і, можа, нават у пэўнай ступені рашаючым для яго.

Пад вечар ён згарнуў кнігу, папрысядаў, памахаў рукамі — каб кроў па жылах запульсавала шпарчэй. Надзеў светла-шэры цывільны пінжак, які нацбольш быў яму да твару, адцяняў смуглявасць шчок, блакіт вачэй, і пайшоў прагуляцца. Павольна, не спяшаючыся — а куды тут спяшацца будзеш? — крочыў тратуарам па галоўнай вуліцы. Марудліва пазіраў на цагляныя трохпавярховыя дамы, што выстраіліся па абодва бакі ад былога педагагічнага вучылішча — колішняга самага вялікага будынка ў горадзе; на шырокія вітрыны кнігарні, што ўзвышалася побач з прысадзістай драўлянай, старой будоўлі, чатырохкватэркай — на даху ў суседстве з чатырма комінамі тырчалі чатыры тэлевізійныя антэны; затрымаў вочы на прасторнай шэра-зялёнай і ад таго, мусіць, сумнага выгляду камяніцы Дома культуры.

Штогод прыязджаючы на канікулы дадому, Дзмітрый не дужа прыглядаўся, што тут змянілася за той час, як ён спасцігаў навуку ва універсітэцкіх аўдыторыях. Вядомая справа, не сталы жыхар, госць: прыехаў, паехаў, яму клопату мала. Цяпер ён пазіраў на ўсё, як чалавек, які зайшоў у хату, дзе трэба будзе жыць. Адчуў, як у душу нагарнулася шчымлівая маркота. Дзіва што: за гады студэнцтва ён прывык да прасторнага светлага Мінска з яго велічна-прыгожымі вуліцамі і плошчамі, з кіпучым рытмам жыцця, а тут падалося ўсё такое дробнае, прыземленае, прыціхла-запаволенае…

Нібы парыў ветру, у галаве шуганула думка: вярнуцца назад. Там, у сталічным горадзе, яго месца, там яму адкрыецца шырокая перспектыва — аспірантура, якую перад размеркаваннем прапанаваў дацэнт Пераходаў-Громаў, навуковая праца, аўтарытэт.

Ён не хацеў гэтай думкі. Каб пазбыцца яе, адагнаць недарэчную маркоту і падвесяліць сябе, пажартаваў: «Не спяшайся, як маці кажа, з козамі на торг, можа, якраз не там, а менавіта тут і месца табе: прыйшоў, ступіў нагою — як у цёплы бот». Але жарт не ўдаўся, на душы не пасвятлела. Тады падумадася, што, мусіць, яго ўстрывожыла боязь, у якой ён сам сабе не хацеў прызнацца: як яно складзецца ў яго нялёгкай, няпростай рабоце — расследаваць, выкрываць, выводзіць на чыстую ваду злачынцаў? Узлаваўся. Што там — як складзецца? Захныкаў! Складзецца, калі без аглядкі, без палахлівасці. Калі без сентыментальнага далікатнічання, цвёрда і непахісна…

Ён адчуў палёгку. Ён верыў у свае сілы і здольнасці.

За белым касцёлам, кампактнай і ажурнай, з вастравёрхім дахам, будынінай, у якой цяпер размяшчаўся краязнаўчы музей, Дзмітрый цераз сквер пакрочыў да Дняпра. Пацягнула палюбавацца маляўнічым пейзажам зарэчча, паглядзець у сінюю прыціхла-задумлівую далеч. Бераг там, ускрай мястэчка — прыдняпроўскую частку горада тут называлі па-колішняму мястэчкам,— быў высокі, з яго далёка бачыліся пакручастая стужка ракі, луг, лес. Зроку адкрываўся прыгожы краявід у любую пару дня. Але Дзмітрыю ён быў асабліва даспадобы такімі вось паслянавальнічнымі надвячоркамі, калі ў прыродзе панавала мяккая задумнасць, чыстая, вільготна-пахкая свежасць ад зямлі і вады. Здавалася, гэтая свежасць пранікала ва ўсю яго істоту, і ад таго ўсе думкі, усе пачуцці рабіліся больш чыстымі і ўзвышанымі.