Леанід Дайнека
СЛЕД ВАЎКАЛАКА
Падрыхтаванае на падставе: Леанід Дайнека, След ваўкалака, — Мінск: Юнацтва, 2001.
Copyright © 2013 by Kamunikat.org
Раздзел першы
У порубе сядзелі трое. Старэйшы, бацька, быў прыкаваны ланцугом да цёмнай дубовай сцяны. Ланцуг быў кароткі, усяго тры-чатыры локці, і, калі бацька ўздымаў рукі, каб памаліцца або ўзяць карчажку з вадою, цяжка, пагрозна грымеў. На шыю бацьку быў уздзеты цесны жалезны абруч, да якога мацаваўся ланцуг, і сынам, асабліва малодшаму, Расціславу, здавалася ў змроку поруба, што не ланцуг, а жахлівая чорная гадзюка абвіла бацьку і душыць яго, смокча цёплую кроў з шыі. Сыноў не закавалі ў жалезы, і Расціслаў разам са старэйшым сваім братам Барысам час ад часу па склычанай халоднай саломе падпаўзаў да бацькі, гладзіў ягоны ланцуг. Расціслаў, як маладзейшы і мякчэйшы сэрцам, хукаў на тыя месцы, дзе ланцуг асабліва пякуча ўядаўся ў жывое цела, і пытаўся:
— Дужа баліць табе, бацька?
— Я мужчына, і ў мяне цвёрдая выя. Яна не баіцца жалеза, — адказваў князь Усяслаў.
Усе трое змаўкалі і прагна прыслухоўваліся да няясных слабых гукаў жыцця, што, адцзеленае тоўстымі дубовымі бярвеннямі поруба, кіпела на шумлівых вуліцах і плошчах стольнага Кіева.
— Сёння ў Кіеве сонца, — задуменна казаў Расціслаў. Усе трое нібы бачылі заліты сонцам вялізны горад, загарэлых рыбакоў на Дняпры, загарэлых рукадзельных людзей на Падоле, загарэлых сінявокіх і чарнавокіх дзяўчат, што ўваходзяць у мяккую бруістую ваду па самыя калені.
Поруб назаўжды адабраў у іх сонца, неба. Сонца магло хіба толькі прысніцца, але міналі дні, цяклі, як марудны халодны жвір з-пад рыдлёўкі, і сонца снілася ўсё радзей.
— На тваім шчыце, бацька, была выява сонца. Помніш? — сказаў аднойчы Барыс. — Яно было чырвонае, круглае, гарачае. Я, як малы быў, баяўся да твайго шчыта і пальцам дакрануцца. Думаў, апякуся. Помніш?
— Свой шчыт я ўтапіў у Дняпры, каля Ршы, — ціха прамовіў Усяслаў і нешта слаба ўскрыкнула, войкнула ў ім, але гэты ўскрык, гэту імгненную слабасць душы пачуў і адчуў толькі ён. Маладыя княжычы паныла ляжалі на саломе, быццам былі самымі звычайнымі смердамі і нарадзіліся дзе-небудзь пад снапом на жытнёвым полі. Гэта палохала Усяслава. Калі чалавек дужа доўга жыве паміж саломы, калі з дня на дзень ён бачыць толькі мяккую слабую салому, у чалавеку непрыкметна згасае вой, рыцар і чалавек з ахвотаю бярэ ў руку серп, а не меч.
Поруб, які ўжо месяц трымаў іх у сваіх чэпкіх бязлітасных пальцах. Поруб павінен быў стаць іхняй пажыццёвай магілай.
Гэта была дубовая клетка, дванаццаць локцяў ад сцяны да сцяны, апушчаная на дзве свае трэці ў зямлю. Вокнаў у порубе не было, толькі там, дзе поруб вытыркаўся з зямлі, быў выпілаваны кавалачак дубовага бервяна. Праз гэтую ІІІчыліну раніцой і ўвечары вой-ахоўнік падаваў ім у поруб на канцы кап'я бронзавы саганок з хлебам і рэпай, ваду ў глінянай карчажцы.
Яны моўчкі елі, моўчкі пілі. Усяслаў, стараючыся, каб сыны не заўважылі, браў сабе меншы кавалак.
Сынам трэба расці, мужнець, налівацца сілаю. Яны маладыя, у іх аж звіняць мускулы, а ён... У порубе, дзе не было на што абаперціся воку, Усяслаў даўно звыкся з думкаю, што ўжо ніколі не ўбачыць Полацка. Яраславічы, Ізяслаў Расціслаў і Усевалад, не выпусцяць палоннага полацкага князя з клеткі. Расціслаў, любімы сын, спытаўся:
— На Дняпры Яраславічы цалавалі крыж, кляліся, што адпусцяць нас і цябе з мірам?
— Кляліся, сын.
— Чаму ж Бог не абвугліў ім вусны?! — усклікнуў Расціслаў.
— Маўчы, сын, — Усяслаў паклаў вялікую далонь на бледны сынаў лоб. — Маўчы... Успамінай нашу палату. Успамінай маці.
— Добра, што гэтью псы не схапілі маці, — дрыготкім слабым голасам сказаў Расціслаў. Блуклівая ўсмешка, як ветрык, прабегла па твары.
Але часцей яны маўчалі. Цішыня ў порубе была густая, неадольная. Пра такую цішыню ў Полацку кажуць: «Камар кашляне, і то чуваць».
Цяклі дні. Слабелі сыны. I не плоццю слабелі, а душой. Усё радзей загаворваў з бацькам Расціслаў, а Барыс наогул як знямеў — глядзеў у паўзмрок поруба, і толькі вадка блішчалі вочы. Нядобры бляск быў у вачах. Усяслаў спрабаваў раскатурхаць старэйшага сына, неяк ажывіць яго, развесяліць. Але цяжка было дабрацца да сынавай душы, падобна, як глухой зімою цяжка, амаль немагчыма дакапацца да жывой зямлі.