— Баярышня! — загудзелі распараныя, задыханыя чалядзіны і радовічы з абедзвюх дружын. — Баярышня, стой за нас!
Драўляны шар скакаў, мітусіўся, як смяртэльна перапалоханы зайчык, па траве. 3 усіх бакоў яго лупілі кіямі.
— Загаалі ў казіны рог! — загрымела раптам на двары, і гэта азначала, што шар перакаціўся за рысу. Пераможцы радасна замахалі кіямі, а тью, што прайгралі, унурыліся, кулакамі выціралі з чырвоных твараў пот.
— Ці доўга, вой, у нас пагасцюеш? — спыталася Кацера, падыходзячы да Рамана.
— Раніцою паеду, — адказаў Раман.
I абоім адразу зрабілася сумна. Кацера адчула, як змаўкае струна, што так весела, так бесклапотна звінела ў душы. Твар у баярышні пацямнеў.
— Кацярына, скажы Гваю, што мне трэба з ім пагаварыць, — папрасіў Раман. — Хай не хаваецца ад мяне. Я ж бачу, што ён хаваецца. Хай прыйдзе, і мы пагаворым.
Але Кацера быццам не чула Раманавых слоў. Стаяла, з болем і надзеяй пазірала на дружынніка.
— А чаму ж ты, Раман, нічога не хочаш сказаць мне? — раптам ціхім голасам прамовіла яна.
Раман уздрыгнуў. Шчокі запалымнелі. Дыханне перарвалася.
— Ты самая лепшая з дзяўчат, якіх я бачыў, — сказаў ён. — Ты сама не ведаеш, якая ты харошая. У мяне толькі ёсць меч, шчыт і войскі конь. I ў мяне ёсць князь Усяслаў, якога я павінен выбавіць з няволі. Каб я мог, я б усё княства, усё брашно зямное адцаў бы табе, Кацера.
— Праўда? — аж засвяцілася баярышня.
— Вось табе святы крыж.
— Ой, Раман, — усклікнула Кацера. — I ты ж такі харошы, такі харошы.
Яна не ведала, што сказаць далей, не знаходзіла слоў, ды раптам махнула смуглай рукой, выдыхнула:
— Пабягу шукаць Гвая. Зараз прывяду.
Раман глядзеў ёй услед, любаваўся зграбнай паставаю і з сумам думаў аб тым, што не можа адказаць пачуццём на пачуццё, бо ў святой полацкай Сафіі даў зарок служыць да канца сваіх дзён князю Усяславу, толькі яму аднаму. Пакуль князь у цямніцы, няма шчасця дружынніку Раману.
Падышоў Гвай, насцярожаны і разгублены. Моўчкі стаў насупраць Рамана, вочы вярнуў убок.
— Раніцою едзем, — строга сказаў Раман. — Больш не пі віна. Загадай чаляднікам, каб коней у дарогу рыхтавалі. Дарога доўгая.
— Я захварэў, — як дзіця, схлусіў Гвай. — I не магу з табою ехаць, Раман. Клянуся Богам, я захварэў.
У Рамана гнеўна заблішчалі вочы. Ён яшчэ ўчора зразумеў, здагадаўся, што баярскі сынок нешта надумаў — гнецца туды-сюды, як пусты колас, коўзаецца, як лінь у руках. Захацелася крыкнуць, нават ударыць Гвая, але Раман звалодаў з сабою, ціха сказаў, сурова прыжмурыўшы вочы:
— Што ж... Калі заварка дрэнь, меч сыплецца, меч саламяны робіцца. Толькі барані цябе Бог, баярыч, сказаць некаму пра начную дружыну, пра клятвы нашы. Помні — прыбяжыць ваўкалак і перагрызе горла.
Гвай пры гэтых словах пабляднеў, пахіснуўся.
— Ты ўжо сказаў, — здагадаўся Раман. — Ты сказаў свайму бацьку. Ах ты, пярэварацень! Гніладуш!
Рука сама сабою пацягнулася да мяча. Гвай з перапалохам ікнуў і кінуўся наўцёкі. I ў гэты час адусюль — з церама, з клецяў, павалуш і халодных істопак — выбеглі баярскія людзі, хто з кап'ём, хто з дубінаю або кухонным нажом. Стары надворны чалядзін Сцяпан спусціў са шворкі вартавых сабак, і яны з лютым гыркам рынуліся на Рамана. Першага пса, вялізнага, ікластага, Раман разваліў узмахам мяча. Другі пёс упіўся ў левую нагу, але Раман вольнай нагою так ударыў яго пад дых, што пёс клубком адляцеў убок, завішчаў і заціх.
Баярская чэлядзь, як спатыкнуўшыся, спынілася наўкруг Рамана. За дзесяць сажняў ад сябе ён убачыў злыя, але спалоханыя і разгубленыя вочы. Ніхто не адважваўся першы кідацца на меч, што ўжо чырванеў сабачай крывёю.
— Чаго стаіцё?! — раз'юшана закрычаў баярын Аляксей. — Камянюкамі яго! Камянюкамі!
Чэлядзь пачала збіраць каменні і шпурляць у Рамана. Ён спрабаваў прыкрывацца шчытом.
— Так ты гасцей шануеш, баярын?! — выгукнуў Раман, апусціўшыся пад градам камянёў на калені. — Бог цябе за гэта на тым свеце каменаваць будзе, у сцяну замуруе навекі.